শৰীৰত ভিটামিন কে (Vitamin K) ভূমিকা, উপকাৰিতা, অত্যাধিক সেৱনৰ ফলত হোৱা ক্ষতি, অভাৱৰ ফলত হোৱা ৰোগ, খাদ্য উৎস, অনুমোদিত পালি, ঔষধৰ সৈতে প্ৰতিক্ৰিয়া আৰু FAQ
ভিটামিন কে কি? | What is Vitamin K?
ভিটামিন কে (Vitamin K) হৈছে এক চৰ্বি-দ্ৰৱণীয় ভিটামিন যি শৰীৰৰ ভিতৰত তেজ গোট মৰা প্ৰক্ৰিয়াক প্ৰভাৱিত কৰে। ভিটামিন কে খাদ্যত পোৱা যায় আৰু ই এক আহাৰপৰিপূৰক হ’ব পাৰে।
জমা প্ৰ’টিনৰ সংশ্লেষণৰ বাবে ভিটামিন কে অত্যাৱশ্যকীয়। ই ভিটামিন কে-নিৰ্ভৰশীল কাৰ্বক্সাইলেচনৰ বাবে এক সহ-কাৰক, য’ত বিভিন্ন এনজাইম অন্তৰ্ভুক্ত থাকে। ভিটামিন কে কাৰ্বক্সিলেচন প্ৰক্ৰিয়াই জমা কাৰকবোৰক কেলচিয়াম আয়ন বান্ধি ৰাখিবলৈ অনুমতি দিয়ে, যি কেচকেড পথবোৰ অধিক সহজ কৰে।
শৰীৰত ভিটামিন কে (Vitamin K)-ৰ ভূমিকা
ভিটামিন কে-ৰ অভাৱৰ ফলত তেজ গোট মৰা প্ৰক্ৰিয়াটো ক্ষতিগ্ৰস্ত হয় যাৰ ফলত ৰক্তক্ষৰণৰ সমস্যা হয়। শেহতীয়া গৱেষণাই ভিটামিন কে-ৰ অভাৱক অষ্টিওপোৰোচিছ (Osteoporosis) আৰু চিষ্টিক ফাইব্ৰোচিছ (Cystic fibrosis)-ৰ সমস্যাৰ সৈতে সম্পৰ্কিত কৰিছে।
ভিটামিন কে দুটা ৰূপত থাকে, কে-১ (K1) আৰু কে-২ (K2) । মুখ্য প্ৰকাৰ (K1)-ক ফাইলোকুইনোন (Phylloquinone) বুলি কোৱা হয়, যি সেউজীয়া শাক-পাচলি যেনে কলাৰ্ড শাক, কেল আৰু পালেং শাকত পোৱা যায়। আনটো প্ৰকাৰ (K2) যাক মেনাকুইনোন (Menaquinone) বুলিও কোৱা হয়, ইয়াক কিছুমান পশুখাদ্য আৰু কিণ্বিত খাদ্যত পোৱা যায়। মানৱ শৰীৰত বেক্টেৰিয়াৰ দ্বাৰাও মেনাকুইনোন উৎপন্ন হ’ব পাৰে।
আগলৈ এই প্ৰৱন্ধটিত মানৱ শৰীৰত ভিটামিন কে-ৰ প্ৰয়োজনীয়তা আৰু জড়িত অন্যন্য তথ্যৰ বিষয়ে আলোচনা কৰা হʼব।
Also Read: ৫+ ভিটামিন এ-ৰ গুৰুত্বপূৰ্ণ ভূমিকা | Importance of Vitamin A
মানৱ শৰীৰত ভিটামিন কে -ৰ কাম কি? | What Vitamin K does in the Human Body?
ভিটামিন কে-য়ে তেজ গোট মৰা আৰু হাড় গঢ়াৰ বাবে প্ৰয়োজনীয় বিভিন্ন প্ৰ’টিন তৈয়াৰ কৰাত সহায় কৰে। প্ৰথ্ৰোম্বিন (Prothrombin) হৈছে এক ভিটামিন কে-নিৰ্ভৰশীল প্ৰ’টিন যি তেজ গোট মৰাৰ সৈতে পোনপটীয়াকৈ জড়িত। অষ্টিওকেলচিন হৈছে আন এক প্ৰ’টিন যাৰ বাবে স্বাস্থ্যকৰ হাড়ৰ কোষকলা প্ৰস্তুত কৰিবলৈ ভিটামিন কে-ৰ প্ৰয়োজন।
ভিটামিন কে–ৰ উপকাৰিতা | Benefits of Vitamin K
১) হাড়ৰ স্বাস্থ্য
ভিটামিন কে কমকৈ গ্ৰহণ কৰা লোকৰ অষ্টিওপোৰোচিছ হোৱাৰ সম্ভাৱনা অধিক থাকে। কেইবাটাও অধ্যয়নে কৈছে যে ভিটামিন কে-য়ে শক্তিশালী হাড়ৰ তত্বাৱধান কৰে, হাড়ৰ ঘনত্ব উন্নত কৰে আৰু হাড় ভঙাৰ আশংকা হ্ৰাস কৰে। অৱশ্যে, গৱেষণাই ইয়াক নিশ্চিত কৰা নাই।
২) জ্ঞানীয় স্বাস্থ্য
তেজত ভিটামিন কে-ৰ বৰ্ধিত স্তৰে বয়সস্থ প্ৰাপ্তবয়স্কসকলৰ ক্ষেত্ৰত উন্নত ধাৰাবাহিক স্মৃতিশক্তিৰ প্ৰমাণ দিছে। এটা অধ্যয়নত, ভিটামিন কে১-ৰ সৰ্বাধিক তেজৰ স্তৰ থকা ৭০ বছৰৰ অধিক বয়সৰ স্বাস্থ্যৱান ব্যক্তিৰ সৰ্বাধিক মৌখিক ধাৰাবাহিক স্মৃতিশক্তি দেখা গৈছিল।
Also Read: 12+ মনোযোগ বৃদ্ধি কৰাৰ উপায় – Ways to Improve Attention
৩) হৃদযন্ত্ৰৰ স্বাস্থ্য
ভিটামিন কে-য়ে খনিজকৰণ (য’ত ধমনীবোৰত খনিজ জমা হয়) প্ৰতিৰোধ কৰি ৰক্তচাপ হ্ৰাস কৰাত সহায় কৰিব পাৰে। ই হৃদযন্ত্ৰক শৰীৰৰ মাজেৰে মুক্তভাৱে তেজ সঞ্চাৰ কৰিবলৈ সুবিধা কৰি দিয়ে। খনিজকৰণ প্ৰাকৃতিকভাৱে বয়সৰ সৈতে হয়, আৰু ই হৃদৰোগৰ এক মুখ্য বিপদাশংকাৰ কাৰক। ভিটামিন কে-ৰ পৰ্যাপ্ত সেৱনে ষ্ট্ৰোকৰ আশংকা হ্ৰাস কৰিব পাৰে।
অত্যাধিক ভিটামিন কে–ৰ ফলত হোৱা ক্ষতি | Effects of Vitamin K Toxicity
ভিটামিন কে-ৰ বিষাক্ততা অত্যন্ত বিৰল। একমাত্ৰ প্ৰতিবেদিত বিষাক্ততা মেনাডিয়নৰ পৰা আহে, যাৰ মানুহৰ কোনো ব্যৱহাৰ নাই। ইয়াৰ বিষাক্ততা ইয়াৰ পানী-দ্ৰৱণীয় গুণাগুণৰ সৈতে সম্পৰ্কিত বুলি ধাৰণা কৰা হয়। যেতিয়া বিষাক্ততা হয়, ই জণ্ডিচ, হাইপাৰবিলিৰুবিনেমিয়া, হিমোলাইটিক এনিমিয়া, আৰু কেঁচুৱাৰ ক্ষেত্ৰত কেৰ্নিকটেৰাছৰ লক্ষণৰ সৈতে প্ৰকট হয়।
মেনাডিয়নৰ সৈতে বিষাক্ততা হোৱা প্ৰণালীটো হৈছে যকৃতত বৰ্ধিত অক্সিজেন গ্ৰহণ, যাৰ ফলত লিপিড পেৰোক্সিডেচন যথেষ্ট বৃদ্ধি হয়, যাৰ ফলত কোষৰ ক্ষতি আৰু মৃত্যু হয়। হেপাটোচাইটৰ ক্ষতিৰ ফলত ভিটামিন কে বিষাক্ততাৰ সৈতে সম্পৰ্কিত লক্ষণ দেখা দিয়ে।
সংশ্লেষিত ভিটামিন কে-৩ অতি বিষাক্ত, ইয়াৰ গ্ৰহণৰ ফলত যকৃতৰ কোষত এলাৰ্জিক প্ৰতিক্ৰিয়া, হিমোলাইটিক ৰক্তহীনতা, আৰু চাইটোটক্সিচিটি হ’ব পাৰে।
Also Read: এনাফিলাক্সিচ এলাৰ্জিৰ প্ৰতিক্ৰিয়া সৈতে কেনেকৈ যুঁজিব? | Anaphylaxis Allergic Reaction
ভিটামিন কে-ৰ অভাৱত কি হʼব পাৰে? | What happens when you have Vitamin K Deficiency?
ভিটামিন কে-ৰ অভাৱৰ মুখ্য লক্ষণ হৈছে অত্যাধিক ৰক্তক্ষৰণ। মনত ৰাখিব যে কটা বা ঘাঁ হোৱা স্থানৰ বাহিৰেও আন এলেকাত ৰক্তক্ষৰণ হ’ব পাৰে। নিম্ন লিখিত কাৰণবোৰতো ৰক্তক্ষৰণ প্ৰতিয়মান হʼব পাৰে:
- সহজে আঘাতৰ চিহ্ন হোৱা
- নখৰ তলত তেজ গোট খোৱা
- শ্লেষ্মা আৱৰণত ৰক্তক্ষৰণ হোৱা যি শৰীৰৰ ভিতৰৰ এলেকাবোৰ তৈয়াৰ কৰে
- গাঢ় ক’লা শৌচ যʼত কিছু তেজ থাকে
কেঁচুৱাৰ ক্ষেত্ৰত, চিকিৎসকে ভিটামিন কে-ৰ অভাৱ লক্ষ্য কৰিব পাৰে যদি:
- নাভিৰজ্জু আঁতৰোৱা স্থানৰ পৰা ৰক্তক্ষৰণ হয়
- ছাল, নাক, গেষ্ট্ৰোইনটেষ্টিনেল ট্ৰেক্ট বা অন্যান্য স্থানত ৰক্তক্ষৰণ হয়
- যদি কেঁচুৱাটোৰ চুন্নত কৰা হৈছে তেন্তে লিঙ্গত ৰক্তক্ষৰণ হৈছে
- মগজুত হঠাতে ৰক্তক্ষৰণ, যি অত্যন্ত বিপদজনক আৰু জীৱনৰ বাবে বিপদজনক
Also Read: আপোনাৰ শৰীৰত ভিটামিন বি-ৰ ভূমিকা কি জানি লওঁক | Vitamin B
ভিটামিন কে সমৃদ্ধ খাদ্য | Foods that are Rich in Vitamin K
ভিটামিন কে১ পাতযুক্ত সেউজীয়া পাচলিত উচ্চ পৰিমাণত থাকে। অন্যান্য উৎসৰ ভিতৰত আছে বনস্পতি তেল আৰু কিছুমান ফল।
মেনানোকুইন বা কে২-ৰ উৎসবোৰৰ ভিতৰত আছে মাংস, দুগ্ধজাত সামগ্ৰী, কণী, আৰু জাপানী ‘নাটো’ (কিণ্বিত চয়া বীনৰ পৰা তৈয়াৰ কৰা)।
ভিটামিন কে-ৰ খাদ্য উৎসৰ কিছুমান উদাহৰণ হৈছে-
- ধনিয়া (১০ডাল ঠালত ৯০ মাইক্ৰ’গ্ৰাম ভিটামিন কে থাকে)
- নাটো (৮৫ গ্ৰামত ৮৫০ মাইক্ৰ’গ্ৰাম ভিটামিন কে থাকে)
- হিমায়িত আৰু বইল কৰা কলাৰ্ড শাক (আধা বাটিত ৫৩০ মাইক্ৰ’গ্ৰাম ভিটামিন কে থাকে)
- কেঁচা পালেং শাক (এবাটিত ১৪৫ মাইক্ৰ’গ্ৰাম ভিটামিন কে থাকে)
- চয়াবীন তেল (১ টেবল চামুচত ২৫ মাইক্ৰ’গ্ৰাম ভিটামিন কে থাকে)
- আঙুৰ (আধা বাটিত ১১ মাইক্ৰ’গ্ৰাম ভিটামিন কে থাকে)
- কঠিন হোৱাকৈ বইল কৰা কণী (এটাত ৪ মাইক্ৰ’গ্ৰাম ভিটামিন কে থাকে)
Also Read: ভিন্ন পেটৰ সমস্যাৰ বাবে মানধনিয়াৰ উপকাৰিতা
ভিটামিন ই-ৰ লʼব লগীয়া পৰিমাণ | Recommended Allowance of Vitamin K intake
অনুমোদিত আহাৰ ভাট্টা (RAD-Recommended Dietary Allowance) স্থাপন কৰাৰ বাবে পৰ্যাপ্ত প্ৰমাণ নাথাকিলে “পৰ্যাপ্ত গ্ৰহণ” (AI) ব্যৱহাৰ কৰা হয়। AI পৰিমাণে পুষ্টিৰ পৰ্যাপ্ততা নিশ্চিত কৰিব বুলি অনুমান কৰা হয়। ১৯ বছৰ আৰু অধিক বয়সৰ প্ৰাপ্তবয়স্কৰ বাবে, ভিটামিন কে-ৰ AI হৈছে-
- পুৰুষৰ বাবে দৈনিক ১২০ মাইক্ৰ’গ্ৰাম (mcg)
- মহিলা, গৰ্ভৱতী বা স্তন্যপান কৰাই থকা সকলৰ বাবে ৯০ মাইক্ৰ’গ্ৰাম (mcg) ।
ঔষধৰ সৈতে প্ৰতিক্ৰিয়া | Reaction to Medications
ভিটামিন কে-য়ে কেইবাটাও সচৰাচৰ ঔষধৰ সৈতে প্ৰতিক্ৰিয়া কৰিব পাৰে, যাৰ ভিতৰত আছে তেজ পাতল কৰা ঔষধ, এণ্টিকনভালচেণ্ট, এণ্টিবায়টিক, কলেষ্টেৰল হ্ৰাসকাৰী ঔষধ, আৰু ওজন হ্ৰাস কৰা ঔষধ।
- গৰ্ভধাৰণৰ সময়ত বা স্তন্যপান কৰোৱাৰ সময়ত এণ্টিকনভালচেণ্ট গ্ৰহণ কৰিলে, ভ্ৰূণ বা নৱজাতকৰ ভিটামিন কে-ৰ অভাৱ হোৱাৰ আশংকা বৃদ্ধি হʼব পাৰে। এণ্টিকনভালচেণ্ট (Anticonvulsant)-ৰ উদাহৰণ হৈছে ফেনাইটইন (Phenytoin) আৰু ডাইলেণ্টিন (Dilantin)।
- তেজ পাতল কৰা ঔষধ/Blood thinner- (যেনে ৱাৰফেৰিন) ক্ষতিকাৰক তেজ (যিয়ে মগজু বা হৃদযন্ত্ৰলৈ তেজৰ প্ৰবাহ অৱৰুদ্ধ কৰিব পাৰে) গোট মৰা প্ৰতিহত কৰিবলৈ ব্যৱহাৰ কৰা হয়। এইবোৰে ভিটামিন কে-ৰ গোট মৰাৰ ক্ষমতা হ্ৰাস বা বিলম্ব কৰি কাম কৰে। হঠাতে ভিটামিন কে গ্ৰহণ বৃদ্ধি বা হ্ৰাস পালে এই ঔষধবোৰৰ প্ৰভাৱত হস্তক্ষেপ হʼব পাৰে। ভিটামিন কে গ্ৰহণ স্থিৰ ৰাখিলে এই সমস্যাবোৰ প্ৰতিহত কৰিব পাৰে।
- কলেষ্টেৰল হ্ৰাস কাৰী ঔষধে চৰ্বি শোষণত বাধা দিয়ে। ভিটামিন কে শোষণ কৰাৰ বাবে আহাৰৰ চৰ্বিৰ প্ৰয়োজন, সেয়েহে এনে ঔষধ গ্ৰহণ কৰা লোকসকলৰ ভিটামিন কে-ৰ অভাৱ হোৱাৰ আশংকা অধিক হ’ব পাৰে।
যদি আপোনি উপৰত উল্লেখ কৰা যিকোনো ঔষধ লৈ আছে তেন্তে ভিটামিন কে পৰিপূৰক গ্ৰহন কৰাৰ আগতে আপোনাৰ ডাক্তৰৰ পৰামৰ্শ লওক।
শৰীৰত পৰ্যাপ্ত পুষ্টি থকাটো নিশ্চিত কৰাৰ সৰ্বশ্ৰেষ্ঠ উপায় হৈছে এক সন্তুলিত আহাৰ গ্ৰহণ কৰা, য’ত যথেষ্ট পৰিমাণে ফল আৰু পাচলি থাকে। পৰিপূৰকবোৰ কেৱল অভাৱৰ ক্ষেত্ৰত ব্যৱহাৰ কৰিব লাগে, তাকো চিকিৎসকৰ তত্বাৱধানত।
Also Read: ভিটামিন চি গ্ৰহণ কৰাৰ ৮টা মূখ্য কাৰণ | Vitamin C
সামৰণি | Conclusion
উক্ত প্ৰৱন্ধটিত ভিটামিন কে সম্বন্ধীয় তথ্য আৰু আপোনাৰ শৰীৰত ইয়াৰ গুৰুত্বৰ বিষয়ে আলোচনা কৰা হʼল। এই তথ্যবোৰ নিৰ্ভৰযোগ্য উৎস আধাৰিত। অধিক জানিবলৈ আৰু ভিটামিনৰ অভাৱ সম্বন্ধীয় কোনো সমস্যাৰ বাবে ডাক্তৰৰ কাষ চাপিব।
Sources: NCBI Book
FAQ
১) শৰীৰত ভিটামিন কে-২ ক’ত উৎপন্ন হয়?
উঃ- ভিটামিন কে-২ যাক মেনাকুইনোন বুলিও কোৱা হয়, অন্ত্ৰৰ নলীৰ বেক্টেৰিয়াৰ দ্বাৰা সংশ্লেষিত হয়। কে-২ শোষণ কৰা হয় আৰু যকৃতৰ বাহিৰে ৰক্ত নলীৰ বেৰ, হাড় আৰু কলালৈ প্ৰেৰণ কৰা হয়।
২) ভিটামিন কে শৰীৰত ক’ত শোষিত হয়?
উঃ- ভিটামিন কে, মুখ্যতঃ ফাইলোকুইননৰ ৰূপত, এক ৰূপত শোষিত হয় যি চলুবিলাইজেচনৰ পিছত ৰাসায়নিকভাৱে অপৰিৱৰ্তিত হয়। পিত্ত লৱণ আৰু অগ্ন্যাশয়ৰ লিপলিচিছৰ সামগ্ৰীৰ পিছত অন্ত্ৰৰ নিকটৱৰ্তী অংশত শোষণ হয়, ফাইলোকুইনোনৰ দ্ৰৱণীয় প্ৰকাৰৰ সৈতে মাইকেল গঠন কৰে।
৩) শৰীৰত ভিটামিন কে ক’ত সঞ্চিত থাকে?
উঃ- ভিটামিন কে আৰু ভিটামিন এ, ডি আৰু ই হৈছে চৰ্বি-দ্ৰৱণীয় ভিটামিন। সেয়েহে, এইবোৰ সাধাৰণতে মানৱ শৰীৰৰ চৰ্বিযুক্ত কলাত সঞ্চিত থাকে।
৪) বন্ধাকবি এটাত কিমান ভিটামিন কে থাকে?
উঃ- বন্ধাকবিৰ দৰে গাঢ় সেউজীয়া শাক-পাচলিত উচ্চ পৰিমাণৰ ভিটামিন কে থাকে-
- কেঁচা কাটি থোৱা বন্ধাকবিৰ প্ৰতি এবাটিত ৪২ মাইক্ৰ’গ্ৰাম ভিটামিন কে থাকে
- ৰন্ধন প্ৰণালীয়ে ভিটামিনৰ পৰিমাণ প্ৰায় ১৬২ মাইক্ৰ’গ্ৰামলৈ তিনিগুণ কৰা দেখা যায়।
৫) ভিটামিন কে-ৰ অভাৱৰ কি জটিলতা আছে?
উঃ- ভিটামিন কে-ৰ ফলত হোৱা জটিলতা প্ৰাপ্তবয়স্কসকলৰ বাবে, নৱজাতক শিশুতকৈ বহুত বিৰল। গুৰুতৰ অভাৱৰ ফলত নৱজাতকৰ হিমোলাইটিক ৰোগ হ’ব পাৰে (HDN)। সম্পূৰ্ণ ম্যাদত জন্ম হোৱা শিশুৰ তুলনাত অকাল শিশুৰ ক্ষেত্ৰত এই ৰোগ অধিক সচৰাচৰ হয়। নিম্ন ভিটামিন কে স্তৰৰ বাবে দায়ী-
- নৱজাতক শিশুৰ ক্ষেত্ৰত বেক্টেৰিয়াৰ নিম্ন স্তৰ
- প্লেচেণ্টাৰ মাজেৰে ভ্ৰূণলৈ ভিটামিন কে-ৰ দুৰ্বল পৰিবহন
- মাতৃদুগ্ধত কম পৰিমাণৰ ভিটামিন কে; গতিকে স্তন্যপান কৰোৱা শিশুৰ ভিটামিন কে-ৰ অভাৱ হোৱাৰ সম্ভাৱনা থাকে
কেঁচুৱাবোৰক জন্মৰ ঠিক পিছতে ভিটামিন কে শ্বট দিয়া হয়, HDN-ৰ পৰা সুৰক্ষিত কৰিবলৈ।
Writer: Aparna Singha