গেষ্ট্ৰিটাইচ বেমাৰ, বিৱৰণ, কাৰণ, ধৰণ, জটিলতা সমূহ, চিকিৎসা, ঘৰুৱা প্ৰতিকাৰ আৰু সঘনাই সোধা প্ৰশ্নবোৰৰ উত্তৰ/FAQ | Gastritis and its Treatment
গেষ্ট্ৰিটাইচ কি? | What is Gastritis?
সচৰাচে দেখা দিয়া শাৰীৰিক সমস্যাৰ ভিতৰত আছে – গেষ্ট্ৰিটাইচ (Gastritis)। পাকস্থলীৰ সৈতে জড়িত ই এক অতিকৈয়ে বিৰক্তিকৰ সমস্যা।
পাকস্থলীৰ বেৰ হিচাপে থকা আৱৰণবোৰে ইয়াক এচিড আৰু বীজাণুৰ পৰা সুৰক্ষিত কৰে। যদি এই সুৰক্ষামূলক আৱৰণটো বিৰক্ত বা ক্ষতিগ্ৰস্ত হয়, ই ফুলিব পাৰে। দীৰ্ঘম্যাদী প্ৰদাহে পাকস্থলীৰ আৱৰণ অধিক ক্ষতিগ্ৰস্ত কৰিব পাৰে আৰু পাকস্থলীৰ (গেষ্ট্ৰিক) আলচাৰ হ’ব পাৰে।
গেষ্ট্ৰিটাইচ বেমাৰ আৰু প্ৰতিকাৰ
পাকস্থলীৰ আৱৰণৰ প্ৰদাহক গেষ্ট্ৰিটাইচ বুলি কোৱা হয়। ই সাধাৰণতে কিছুমান বেক্টেৰিয়া বা এণ্টি-ইনফ্লেমেটৰী বিষ নিৰাময়কাৰী ঔষধ (Pain killer)-ৰ নিয়মীয়া ব্যৱহাৰৰ ফলত হয়।
আগলৈ এই প্ৰৱন্ধটিত গেষ্ট্ৰিটাইচ বেমাৰ আৰু ইয়াৰ সৈতে জড়িত তথ্যৰ বিষয়ে আলোচনা কৰা হʼব।
Also Read: মানিমুনিৰ উপকাৰীতা আৰু পাৰ্শ্বক্ৰীয়া – Benefits of Manimuni
গেষ্ট্ৰিটাইচ বেমাৰ কাৰণ | Causes of Gastritis
গেষ্ট্ৰিটাইচৰ সচৰাচৰ কাৰণবোৰৰ ভিতৰত আছে- হেলিকোবেক্টৰ পাইলʼৰি বেক্টেৰিয়া (Helicobacter Pylori Bacteria)-ৰ সংক্ৰমণ আৰু NSAIDs বুলি জনাজাত এণ্টি-ইনফ্লেমেটৰী পেইনকিলাৰ গ্ৰহণ কৰাটো।
১) হেলিকোবেক্টৰ পাইলʼৰি বেক্টেৰিয়াৰ (Helicobacter Pylori Bacteria)-
হেলিকোবেক্টৰ বেক্টেৰিয়াই পাকস্থলীৰ এচিড উৎপাদনৰ ভাৰসাম্য নষ্ট কৰে। ফলস্বৰূপে, অত্যাধিক এচিড তৈয়াৰ হয়। ই পাকস্থলীৰ আৱৰণ বা বেৰ ক্ষতিগ্ৰস্ত কৰে। কিন্তু হেলিকোবেক্টৰৰ সংক্ৰমণৰ ফলত কেৱল কেতিয়াবাহে গেষ্ট্ৰিটাইচ হয়। বেক্টেৰিয়াটো লেলাৱতি, বমি, শৌচ, খোৱা পানী বা খাদ্যৰ জৰিয়তে বিয়পিব পাৰে। এয়া ধাৰণা কৰা হয় যে বেছিভাগ লোক ইতিমধ্যে শৈশৱত সংক্ৰমিত হয়, পৰিয়ালৰ সদস্যসকলৰ সৈতে ঘনিষ্ঠ সম্পৰ্কৰ জৰিয়তে।
২) Non-steroidal anti-inflammatory drugs (NSAIDs)-
ঔষধৰ এই গোটটোত অন্তৰ্ভুক্ত থাকে এচিটাইলচেলিচিলিক এচিড (এচপিৰিনৰ দৰে ঔষধ), ডাইক্লোফেনাক, আইবুপ্ৰফেন আৰু নেপ্ৰোক্সেন। যেতিয়া কেৱল তীব্ৰ বিষৰ চিকিৎসাৰ বাবে এই বিষনাশকবোৰ মাত্ৰ অলপ সময়ৰ বাবে গ্ৰহণ কৰা হয় তেতিয়া ইয়াৰ পাৰ্শ্বক্ৰিয়া বিৰল হয়। কিন্তু যদি সেইবোৰ দীঘলীয়া সময়ৰ বাবে ব্যৱহাৰ কৰা হয় – যেনে কেইবা সপ্তাহ বা মাহ – সেইবোৰে পাকস্থলীৰ আৱৰণৰ সুৰক্ষামূলক কাৰ্যপ্ৰভাৱিত কৰিব পাৰে কিয়নো ই প্ৰষ্টেগ্লেণ্ডিন হৰমনৰ উৎপাদন বন্ধ কৰে। প্ৰষ্টাগ্লেণ্ডিনে কৰা কামবোৰৰ ভিতৰত এটা হ’ল গেষ্ট্ৰিক (পাকস্থলী) শ্লেষ্মা আৰু পাকস্থলীৰ এচিড নিষ্ক্ৰিয় কৰা পদাৰ্থৰ উৎপাদন নিয়ন্ত্ৰণ কৰা। যদি পৰ্যাপ্ত প্ৰষ্টাগ্লেণ্ডিন নাথাকে, পাকস্থলীৰ বেৰত পাকস্থলীৰ এচিডৰ বিৰুদ্ধে পৰ্যাপ্ত সুৰক্ষা নাথাকে।
ষ্টেৰইডৰ সৈতে বিষ নাশক ঔষধ (Pain killer) মিহলি কৰিলে এই ক্ষতিকাৰক প্ৰভাৱটোৰ অতিকৈয়ে অৱনতি হ’ব পাৰে।
৩) অন্যান্য কৰণ (Other Causes):
ধূমপান, দীৰ্ঘম্যাদী মানসিক চাপ আৰু কিছুমান প্ৰকাৰৰ খাদ্য (যেনে চৰ্বিযুক্ত, চেনীযুক্ত বা মচলাযুক্ত ব্যঞ্জন)-য়ে পাকস্থলীৰ সমস্যা সৃষ্টি কৰিব পাৰে। অত্যাধিক সুৰাপান কৰিলেও তীব্ৰ গেষ্ট্ৰিটাইচ হ’ব পাৰে।
গেষ্ট্ৰিটাইচৰ আন এক, কম সচৰাচৰ কাৰণ হৈছে পিত্ত ৰিফ্লাক্স (Bile Reflux) নামৰ এক স্থিতি। ইয়াতেই পিত্ত ক্ষুদ্ৰ অন্ত্ৰৰ পৰা ওপৰলৈ আৰু পাকস্থলীলৈ প্ৰবাহিত হয়, য’ত ই আৱৰণটো ক্ষতিগ্ৰস্ত কৰিব পাৰে।
গেষ্ট্ৰিটাইচৰ ধৰণ | Types of Gastritis
দুই প্ৰকাৰৰ গেষ্ট্ৰিটাইচ লক্ষ্য কৰা যায়- তীব্ৰ আৰু দীৰ্ঘম্যাদী।
তীব্ৰ গেষ্ট্ৰিটাইচ (Acute Gastritis):- তীব্ৰ গেষ্ট্ৰিটাইচৰ সৈতে সাধাৰণতে অতি লক্ষণীয় পেট আৰু অন্ত্ৰৰ সমস্যা থাকে যি সাধাৰণতে কেইদিনমানৰ পিছত নিজে নিজে আঁতৰি যায়।
দীৰ্ঘম্যাদী গেষ্ট্ৰিটাইচ (Chronic Gastritis):- আনহাতে, দীৰ্ঘম্যাদী গেষ্ট্ৰিটাইচ চকুত নপৰিব পাৰে। ইয়াৰ প্ৰাথমিক অৱস্থাত দৃশ্যমান লক্ষণ নাথাকে। কেতিয়াবা পাকস্থলীৰ আলচাৰ বিকশিত নোহোৱালৈকে ইয়াক ধৰিব পৰা নাযায়, যাৰ ফলত স্পষ্ট লক্ষণ পৰিলক্ষিত হʼব পাৰে।
গেষ্ট্ৰিটাইচৰ লক্ষণ | Symptoms of Gastritis
তীব্ৰ গেষ্ট্ৰিটাইচৰ লক্ষণবোৰৰ ভিতৰত নিম্নলিখিতবোৰ হʼব পাৰে –
- পেটৰ বিষ
- আভোক-আভোক অনুভৱ কৰা
- বুকুজ্বলা
- ওকালি অহা আৰু কেতিয়াবা বমি হোৱা
- বেলচিং (Belching)
- ভোকৰ অভাৱ
- ফুলা পেট আদি।
ইয়াৰে কিছুমান লক্ষণে অন্য স্থিতি বা বেমাৰো সূচাব পাৰে, যেনে- গেষ্ট্ৰো-ইচোফেজিয়েল ৰিফ্লাক্স ৰোগ (GERD), অস্বস্তিকৰ পাকস্থলী বা অন্ত্ৰ, আৰু ডায়েৰিয়া (Gastroenteritis) আদি।
দীৰ্ঘম্যাদী গেষ্ট্ৰিটাইচ থকা লোকসকলৰ প্ৰায়ে কেৱল মৃদু লক্ষণ থাকে, বা একেবাৰে দৃশ্যমান নহয়। কিন্তু তেওঁলোকৰ তীব্ৰ গেষ্ট্ৰিটাইচৰ সৈতে সম্পৰ্কিত লক্ষণৰ দৰে লক্ষণো থাকিব পাৰে।
গেষ্ট্ৰিটাইচৰ জটিলতাসমূহ | Complications of Gastritis
যদি পাকস্থলী বা অন্ত্ৰৰ আৱৰণে পৰ্যাপ্ত সুৰক্ষা প্ৰদান নকৰে, সিহঁতৰ বেৰবোৰ ফুলিব বা ক্ষতিগ্ৰস্ত হ’ব পাৰে। ইয়াৰ ফলত পাকস্থলী বা ডুওডেনামত আলচাৰ হ’ব পাৰে। ডুওডেনাম হৈছে ক্ষুদ্ৰ অন্ত্ৰৰ প্ৰথম অংশ, পাকস্থলীৰ ঠিক পিছতেই ইয়াৰ অৱস্থিতি। গেষ্ট্ৰিক (পাকস্থলী) আলচাৰ আৰু ডুওডেনেল আলচাৰৰ ফলত ৰক্তক্ষৰণৰ দৰে গুৰুতৰ জটিলতা হ’ব পাৰে।
যদি গেষ্ট্ৰিটাইচ দীৰ্ঘম্যাদী হৈ পৰে আৰু পাকস্থলীৰ আৱৰণটো সদায়েই ফুলি থাকিব ধৰে তেন্তে আপোনি এনিমিক (Anemic) হ’ব পাৰে। ইয়াৰ ফলত কৰ্কট ৰোগৰ টিউমাৰ বিকশিত হ’ব পাৰে, কিন্তু সেয়া অতি বিৰল।
গেষ্ট্ৰিটাইচৰ চিকিৎসা | Treatment of Gastritis
গেষ্ট্ৰিটাইচ বেমাৰ সাধাৰণতে এচিড হ্ৰাসকাৰী ঔষধৰ দ্বাৰা চিকিৎসা কৰা হয়। লক্ষণবোৰৰ প্ৰকাৰ আৰু তীব্ৰতাৰ ওপৰত নিৰ্ভৰ কৰি, নিম্নলিখিত ঔষধবোৰ ব্যৱহাৰ কৰিব পাৰি –
- প্ৰটন পাম্প ইনহিবিটৰ (PPIs) যেনে- অমিপ্ৰাজোল (Omeprazole) বা পেণ্টোপ্ৰাজোলে (Pantoprazole) যিয়ে পাকস্থলীৰ এচিডৰ উৎপাদন হ্ৰাস কৰে।
- ৰেনিটিডিন (Ranitidine) আৰু ফেমোটিডিন (Famotidine)-ৰ দৰে H2 ব্লকাৰেও এচিড উৎপাদন হ্ৰাস কৰে।
- এলুমিনিয়াম হাইড্ৰক্সাইড (Aluminium Hydroxide) বা মেগনেছিয়াম হাইড্ৰক্সাইড (Magnesium Hydroxide)-ৰ দৰে এণ্টাচিডে আপোনাৰ পাকস্থলীত ইতিমধ্যে থকা এচিড নিষ্ক্ৰিয় কৰে।
যদি গেষ্ট্ৰিটাইচ হেলিকোবেক্টৰৰ সংক্ৰমণৰ ফলত হয় তেন্তে প্ৰটন পাম্প ইনহিবিটৰবোৰ দুটা বা তিনিটা এণ্টিবায়টিকৰ সৈতে একত্ৰিত কৰি ৰোগীক দিয়া হয়।
যদি আপুনি লক্ষ্য কৰে যে কিছুমান খাদ্য, মানসিক চাপ, সুৰা বা নিকোটিনে পেটৰ সমস্যা অধিক বেয়া কৰে, আপুনি আপোনাৰ আহাৰ সলনি কৰিবলৈ চেষ্টা কৰিব পাৰে, সুৰা পৰিহাৰ কৰিব পাৰে, ধূমপান ত্যাগ কৰিব পাৰে বা আপোনাৰ দৈনন্দিন জীৱনত চাপ হ্ৰাস কৰিবলৈ কোনো উপায় কৰিব পাৰে।
Also Read: কোষ্ঠকাঠিন্যৰ সমস্যা: প্ৰতিকাৰ ১০ টা উপায় | Constipation
গেষ্ট্ৰিটাইচৰ বাবে ঘৰুৱা প্ৰতিকাৰ | Home Remedies for Gastritis
১) প্ৰদাহ প্ৰতিৰোধী খাদ্য খাওঁক (Eat anti-inflammatory Food)
গেষ্ট্ৰিটাইচ হৈছে পাকস্থলীৰ আৱৰণৰ প্ৰদাহ, সেয়েহে প্ৰদাহ হ্ৰাস কৰাত সহায় কৰা আহাৰ গ্ৰহণ কৰিলে সময়ৰ সৈতে এই সমস্যাটোৰ পৰা সকাহ পাব পাৰে। প্ৰদাহক প্ৰেৰিত কৰা আৰু খুবকৈ প্ৰচলিত সংসাধিত খাদ্য হৈছে –
- গ্লুটেন
- এচিডিক খাদ্য
- দুগ্ধজাত সামগ্ৰী
- চেনীযুক্ত খাদ্য
- মচলাযুক্ত খাদ্য
- সুৰা আদি।
২) নহৰু খাওঁক (Eat Garlic)
নহৰুত প্ৰদাহ প্ৰতিৰোধী গুণা-গুণ থাকে যাৰ বাবে এই মচলাবিধ গেষ্ট্ৰিটাইচ বেমাৰত সহায়কৰ হʼব পাৰে। যদি আপোনি নহৰুৰ কেঁচা সুৱাদ পছন্দ নকৰে তেন্তে নহৰুৰ পৰিপূৰক গ্ৰহণ কৰিব পাৰে।
৩) প্ৰ’বায়োটিক খাব পাৰে (Give a try to Probiotics)
প্ৰ’বায়োটিকে হজম উন্নত কৰাত সহায় কৰিব পাৰে আৰু নিয়মীয়া অন্ত্ৰৰ চলাচলত উদগনি দিব পাৰে। প্ৰ’বায়োটিক পৰিপূৰকে এজন ব্যক্তিৰ পাচন নলীত ভাল বেক্টেৰিয়া প্ৰৱৰ্তন কৰে, যিয়ে H.Pylori-ৰ বিস্তাৰ বন্ধ কৰাত সহায় কৰিব পাৰে। প্ৰ’বায়োটিকৰ ভিতৰত আছে – দৈ, বিভিন্ন কিন্বিত খাদ্য আদি। প্ৰ’বায়োটিক পৰিপূৰকো উপলব্ধ আছে।
৪) চাহ খাব পাৰে (Consume Tea)
সপ্তাহত কমেও এবাৰ সেউজীয়া বা ক’লা চাহ খালে পাচন নলীত H.pylori-ৰ প্ৰচলন যথেষ্ট হ্ৰাস হ’ব পাৰে। খালী পেটত খোৱা কেৱল গৰম পানীয়েও এই বেক্টেৰিয়া হ্ৰাস কৰাত সহায় কৰিব পাৰে।
Also Read: তুলসী চাহৰ উপকাৰিতা: ১১টা ঔষধীয় ব্যৱহাৰ | Basil Tea Benefits
৫) কমকৈ খাওঁক (Eat Small)
বেছিকৈ কাৰ্বোহাইড্ৰেট-প্ৰচুৰ আহাৰ খালে ব্যক্তি এজনৰ পাচন তন্ত্ৰত চাপ পৰিব পাৰে আৰু গেষ্ট্ৰিটাইচ বৃদ্ধি হʼব পাৰে। দিনটোত নিয়মীয়াকৈ সৰু আহাৰ খোৱাটোৱে পাচন প্ৰক্ৰিয়া সহজ কৰাত আৰু গেষ্ট্ৰিটাইচৰ লক্ষণবোৰ হ্ৰাস কৰাত সহায় কৰিব পাৰে।
৬) ধূম্ৰপান ত্যাগ কৰক (Quit Smoking)
ধূমপানে এজন ব্যক্তিৰ পেটৰ আৱৰণ ক্ষতিগ্ৰস্ত কৰিব পাৰে আৰু লগতে ব্যক্তিজনৰ পাকস্থলীৰ কৰ্কট ৰোগ হোৱাৰ আশংকা বৃদ্ধি কৰে।
৭) বিষনাশক ঔষধৰ সেৱন হ্ৰাস কৰক (Reduce the consumption of Painkillers)
অত্যাধিক ৰূপত বিষৰ ঔষধ (যেনে এচপিৰিন বা আইবুপ্ৰফেন) গ্ৰহণ কৰিলে পাকস্থলীৰ আৱৰণ ক্ষতিগ্ৰস্ত হʼব পাৰে আৰু গেষ্ট্ৰিটাইচ বেমাৰ অধিক বেয়া হʼব পাৰে।
৮) চাপৰ পৰা আতৰি থাকক (keep Stress Away)
চাপৰ ফলত গেষ্ট্ৰিটাইচ অধিক ভাহি উঠিব পাৰে, সেয়েহে চাপৰ স্তৰ হ্ৰাস কৰি এই স্থিতিটো নিয়ন্ত্ৰণত ৰাখিব পৰা যায়। ইয়াৰ বাবে আপোনি যোগ, ধ্যান, মালিচ আদিৰ সহায় লʼব পাৰে।
৯) যথেষ্ট পৰিমাণে পানী সেৱন কৰক (Drink Enough Water)
পানীয়ে সমগ্ৰ শাৰীৰিক অৱস্থা সুস্থ কৰি থোৱাৰ লগতে পাকস্থলীৰো অৱস্থা উন্নত কৰি ৰাখে। সেয়ে যথোপযুক্ত পানীৰ সেৱনে গেষ্ট্ৰিকৰ অৱস্থা ভাল কৰাতো সহায় কৰিব পাৰে।
Also Read: গাখীৰ খালে শৰীৰত কি প্ৰভাৱ পৰে? | Effects of Milk in Human Body
সামৰণি | Conclusion
উক্ত প্ৰৱন্ধটিত আপোনাক গেষ্ট্ৰিটাইচ বেমাৰ আৰু ইয়াৰ সৈতে জড়িত তথ্যবোৰৰ বিষয়ে অৱগত কৰোৱা হʼল। এই তথ্যবোৰ কেৱল আপোনাৰ জ্ঞানাৰ্থেহে আগবঢ়োৱা হʼল। উক্ত ঘৰুৱা প্ৰতিকাৰবোৰৰ দ্বাৰা লাভান্বিত হʼব নোৱাৰিলে ডাক্তৰৰ কাষ চাপক।
FAQ
১) গেষ্ট্ৰিটাইচ আৰু গেষ্ট্ৰোএণ্টেৰাইটিছৰ মাজত পাৰ্থক্য কি?
উঃ- গেষ্ট্ৰোএণ্টেৰাইটিছৰ বিশেষত্ব হৈছে পাকস্থলীৰ লগতে অন্ত্ৰৰ জ্বলা-পোৰা আৰু প্ৰদাহ। এই অৱস্থাটো সাধাৰণতে ভাইৰেল বা বেক্টেৰিয়াৰ সংক্ৰমণৰ ফলত হয়। আনহাতে, গেষ্ট্ৰিটাইচত কেৱল পাকস্থলীৰ সুৰক্ষামূলক আৱৰণৰ প্ৰদাহ, জ্বলা-পোৰা বা খহনীয়া অন্তৰ্ভুক্ত থাকে।
২) গেষ্ট্ৰিটাইচত ভুগি থাকিলে কণী খাব পাৰি নে?
উঃ- পাৰে; খাদ্য সামগ্ৰী যেনে- কণী, চৰ্বিহীন মাংস, কুকুৰা (মুৰ্গী আৰু টাৰ্কি), মাছ, বীন আৰু বাদাম প্ৰ’টিন সমৃদ্ধ বুলি জনা যায়। সেয়েহে, এই খাদ্য সামগ্ৰীবোৰে ক্ষতিগ্ৰস্ত পাকস্থলী মেৰামতি কৰাত সহায় কৰে।
৩) গেষ্ট্ৰিটাইচ কিমান দিন থাকে?
উঃ- গেষ্ট্ৰিটাইচ কিমান দিন থাকে সেয়া প্ৰদাহ সৃষ্টি কৰা উৎসৰ ওপৰত নিৰ্ভৰ কৰে। পেটৰ আৱৰণৰ ক্ষতিৰ কাৰণ আৰু তীব্ৰতাৰ ওপৰত নিৰ্ভৰ কৰি ই কেইঘণ্টামানৰ পৰা কেইবা সপ্তাহলৈকে থাকিব পাৰে।
৪) গেষ্ট্ৰিটাইচত গাখীৰ খোৱাটো অপকাৰি নেকি?
উঃ- হয়, যদি আপুনি গেষ্ট্ৰিটাইচৰ কোনো লক্ষণ অনুভৱ কৰি আছে তেনেহ’লে গাখীৰ খোৱাটো পৰিহাৰ কৰাটো উচিত। গাখীৰে অস্থায়ী সকাহ প্ৰদান কৰিব পাৰে, কিন্তু দীৰ্ঘম্যাদী সময়ত ই পাকস্থলীৰ এচিডৰ উৎপাদন বৃদ্ধি কৰিব পাৰে, যাৰ ফলত লক্ষণবোৰ অধিক অৱনতি হ’ব পাৰে।
৫) গেষ্ট্ৰিটাইচ আৰোগ্য কৰিবলৈ আহাৰৰ পৰিৱৰ্তনেই পৰ্যাপ্ত নেকি?
উঃ- নহয়, দীৰ্ঘম্যাদী গেষ্ট্ৰিটাইচৰ চিকিৎসাৰ বাবে আহাৰৰ পৰিৱৰ্তন পৰ্যাপ্ত নহয়। স্বাস্থ্যকৰ আহাৰ অনুসৰণ কৰিলে লক্ষণবোৰ উপশম হ’ব পাৰে কিন্তু সঠিক চিকিৎসাৰ বাবে, অন্তৰ্নিহিত কাৰণটো হ্ৰাস কৰিবলৈ চিকিৎসকৰ পৰামৰ্শ লোৱাটো প্ৰয়োজনীয়।
Writer: Aparna Singha