ধ্যানৰ লাভালাভ, ইয়াৰ ইতিহাস, প্ৰকাৰ, ধ্যানৰ প্ৰক্ৰিয়া, ধ্যানৰ বাবে পৰামৰ্শ, লʼবলগীয়া সাৱধানতা, সাম্ভাৱ্য অপকাৰিতা আৰু জানিবলগীয়া অন্যান্য তথ্য | Benefits of Meditation
ধ্যান কি? | What is Meditation?
ধ্যান (Meditation) আজিৰ দিনত বহুতো পশ্চিমীয়া ৰাষ্ট্ৰ, বিশেষকৈ আমেৰিকা যুক্তৰাষ্ট্ৰত জনপ্ৰিয় হৈ পৰিছে। গৱেষণাৰ এক ক্ৰমান্বয়ে বাঢ়ি অহা সংখ্যায়ে ধ্যানৰ সৈতে সম্পৰ্কিত বিভিন্ন স্বাস্থ্য লাভালাভ দেখুৱায় আৰু এই ফলাফলবোৰে ঔষধৰ ক্ষেত্ৰত আগ্ৰহ সৃষ্টি কৰিছে।
ধ্যানৰ প্ৰথা ভাৰতৰ প্ৰাচীন বৈদিক সময়ত উদ্ভৱ হৈছিল আৰু এই বিষয়ে বৈদিক গ্ৰন্থসমূহত বৰ্ণনা কৰা হৈছে।
ধ্যানৰ লাভালাভ আৰু জানিবলগীয়া বিভিন্ন কথা
ধ্যান হৈছে ভাৰতৰ প্ৰাচীন বৈদিক সময়ত উদ্ভৱ হোৱা বিস্তৃত, প্ৰাকৃতিক স্বাস্থ্য সেৱা প্ৰণালী। ই আয়ুৰ্বেদত (জীৱন বিজ্ঞান) ব্যৱহৃত পদ্ধতিবোৰৰ ভিতৰত এটা।
ইয়াত অন্তৰ্ভুক্ত আছে মনন, একাগ্ৰতা, প্ৰকৃতিৰ শব্দ যেনে- সাগৰ, নিৰ্দেশিত ধ্যান, ধ্যানশীল চলাচলব্যায়াম যেনে- যোগ আৰু টাই চি (Tai-chi), কিগং, উশাহ-নিশাহৰ ব্যায়াম, আৰু মন্ত্ৰ। এই কৌশলবোৰে ইন্দ্ৰিয়, মন, বুদ্ধি, আৰু আৱেগ আদি বিভিন্ন স্তৰত কাম কৰে। কিছুমান কৌশল শিকিবলৈ আৰু অনুশীলন কৰিবলৈ সহজ, আনহাতে আনবোৰ অধিক কঠিন আৰু ইয়াৰ ফলত অভ্যাসকৰ্তাজনে বিৰক্ত হৈ অনুশীলনটো সোনকালে এৰি দিব পাৰে।
আগলৈ এই প্ৰৱন্ধটিত ধ্যানৰ আমাৰ শৰীৰত কি লাভালাভ আৰু প্ৰভাৱ আছে তাৰ বিষয়ে আলোচনা কৰা হʼব।
Also Read: ব্যায়ামৰ লাভালাভ: ইয়াৰ আশ্চৰ্যকৰ ৰোগ প্ৰতিৰোধী প্ৰভাৱ | Benefits of Exercise
ধ্যানৰ ধৰণ | Types of Meditation
ধ্যানৰ বিভিন্ন ৰূপ থাকিব পাৰে, কিন্তু দুটা মুখ্য প্ৰকাৰ আছে:
১) কেন্দ্ৰীভূত ধ্যান (Concentrative Meditation) আৰু
২) মনোযোগ ধ্যান (Mindfulness Meditation)।
কেন্দ্ৰীভূত ধ্যানত আপোনাৰ চাৰিওফালৰ সকলোবোৰ টিউন কৰাৰ সময়ত আপোনাৰ সকলো মনোযোগ এটা নিৰ্দিষ্ট বস্তুৰ ওপৰত কেন্দ্ৰীভূত কৰা হয়। ইয়াৰ লক্ষ্য হৈছে আপুনি যিবোৰৰ ওপৰত গুৰুত্ব দি আছে (যেনে- আপোনাৰ উশাহ, নিৰ্দিষ্ট শব্দ, বা মন্ত্ৰ) তাক সঁচাকৈয়ে অনুভৱ কৰা যাতে আপুনি অস্তিত্বৰ উচ্চ অৱস্থাত উপনীত হʼব পাৰে।
মননশীলতা ধ্যানত অন্তৰ্ভুক্ত থাকে, আনবোৰৰ ভিতৰত, মননশীলতা-আধাৰিত চাপ হ্ৰাস (MBSR) আৰু মননশীলতা-আধাৰিত জ্ঞানীয় চিকিৎসা (MBCT)। মনোযোগে বিভিন্ন সমস্যা লক্ষ্য কৰিব পাৰে, যেনে হতাশা, যাৰ অৰ্থ হৈছে ইয়াৰ মনোযোগ অনুশীলনৰ পৰা অনুশীলনলৈ পৃথক হ’ব পাৰে। সামগ্ৰিকভাৱে, ইয়াত বৰ্তমান মুহূৰ্তৰ বিষয়ে সজাগ আৰু জড়িত হোৱা আৰু নিজকে মুক্ত, সজাগ আৰু গ্ৰহণ কৰাৰ স্থিতি অন্তৰ্ভুক্ত থাকে।
শৰীৰত ধ্যানৰ লাভালাভ | Health Benefits of Meditation
গৱেষণাই দেখুৱাইছে যে ধ্যানৰ শাৰীৰিক আৰু মানসিক দুয়োটা প্ৰভাৱ থাকিব পাৰে। কিছুমান ইতিবাচক শাৰীৰিক প্ৰভাৱৰ ভিতৰত আছে শাৰীৰিক উত্তেজনা হ্ৰাস হোৱা, শ্বসনৰ হাৰ হ্ৰাস, হৃদস্পন্দনৰ হাৰ হ্ৰাস, মস্তিষ্কৰ তৰংগৰ প্ৰকাৰৰ পৰিৱৰ্তন, আৰু চাপ হ্ৰাস।
ধ্যানৰ আন কিছুমান মানসিক, আৱেগিক আৰু স্বাস্থ্য সম্পৰ্কীয় লাভালাভ হৈছে –
- উদ্বেগ বিকাৰ, হতাশা, টোপনিৰ বিকাৰ, বিষৰ সমস্যা, আৰু উচ্চ ৰক্তচাপৰ সৈতে সম্পৰ্কিত লক্ষণবোৰৰ উন্নত প্ৰৱন্ধন
- উন্নত চাপ ব্যৱস্থাপনাৰ দক্ষতা
- একাগ্ৰতা আৰু মনোযোগৰ বিভিন্ন দিশৰ পৰিৱৰ্তন
- বৰ্ধিত আত্ম-সজাগতা
- উন্নত আৱেগিক সুস্থতা
- উন্নত কাৰ্যকৰী স্মৃতি শক্তি আৰু তৰল বুদ্ধিমত্তা
- উন্নত ৰোগ প্ৰতিৰোধ ক্ষমতা
- নিজৰ আৰু আনৰ প্ৰতি অধিক সহানুভূতি
- মুৰৰ বিষৰ পৰা সকাহ
Also Read: অস্বাভাৱিক ৰক্তচাপ – লক্ষণ, কাৰণ আৰু ঘৰুৱা প্ৰতিকাৰ
ধ্যান কেনেকৈ কৰিব? | How to Practice Meditation
যদি আপুনি ধ্যান প্ৰথমবাৰৰ বাবে কৰিবলৈ গৈ আছে তেন্তে তলত দিয়া ধৰণে অনুশীলন কৰিব পাৰে-
১) বিভ্ৰান্তিমুক্ত এটা শান্ত স্থান বাছি লওঁক। আপোনাৰ ফোন, টেলিভিছন আৰু অন্যান্য বিভ্ৰান্তিকৰ যন্ত্ৰবোৰ দূৰত ৰাখক। যদি আপুনি শান্ত সংগীত বজাব বিচাৰে, শান্ত আৰু পুনৰাবৃত্তিমূলক কিবা বাছি লওঁক।
২) সময় সীমা নিৰ্ধাৰণ কৰক। আৰম্ভণিতে ৫-১০ মিনিটৰ এক চুটি সময়ৰ বাবে ধ্যানৰ অভ্যাস কৰক। পাছলৈ এই সময় নিজ সুবিধা অনুসৰি বঢ়াই লʼব পাৰে।
৩) আপোনাৰ শৰীৰৰ প্ৰতি মনোযোগ দিয়ক আৰু আৰামদায়ক স্থিতি লওঁক। আপুনি মজিয়াত বা চকীএখনত ভৰি জাপি বহিব যদি তেনে অৱস্থাত আপুনি বহুদেৰিলৈ বহি থাকিব পাৰে।
৪) আপোনাৰ উশাহ-নিশাহৰ ওপৰত গুৰুত্ব দিয়ক। গভীৰ উশাহ ল’বলৈ চেষ্টা কৰক যি আপোনাৰ পেট সম্প্ৰসাৰিত কৰে আৰু তাৰ পিছত লাহে লাহে উশাহ এৰি দিয়ক। প্ৰতিটো উশাহ কেনে অনুভৱ হয় তাৰ প্ৰতি মনোযোগ দিয়ক।
৫) আপোনাৰ চিন্তাবোৰলৈ মন কৰক। ধ্যানৰ লক্ষ্য সেই চিন্তাবোৰৰ পৰা আপোনাক মুক্ত কৰা নহয়। বৰঞ্চ ই আপোনাৰ মনটোক শান্ত কৰিব আৰু আপোনাৰ সমস্যাবোৰৰ ওপৰত শৃংখলাবদ্ধভাৱে ভাবিবলৈ প্ৰেৰিত কৰিব। তাৰ পাছত লাহেকৈ আপোনাৰ মনোযোগ পুনৰ উশাহৰ ওপৰত স্থানান্তৰিত কৰক। চিন্তাবোৰক কিছু সময়ৰ বাবে আওকাণ কৰি কেৱল নিজৰ শৰীৰটোৰ ওপৰত মনোযোগ দিয়ক।
Also Read: গৰম পানীৰ উপকাৰিতা: শৰীৰত ইয়াৰ ঔষধি প্ৰভাৱ | Hot Water Benefits
ধ্যান কৰাৰ পৰামৰ্শ | Suggestions for Practising Meditation
যদি আপুনি ধ্যান কৰিবলৈ আগ্ৰহী, কিছুমান পৰামৰ্শ আৰু কৌশল আছে যিয়ে আপোনাক এক লাভজনক ধ্যান অনুশীলনী আৰম্ভ কৰাত সহায় কৰিব।
- লেহেম আৰম্ভ কৰক। দিনত প্ৰায় ৫ৰ পৰা ১০ মিনিটৰ চমু অধিৱেশন কৰি আৰম্ভ কৰক, আৰু তাৰ পিছত দীঘলীয়া অধিৱেশনলৈ ক্ৰমান্বয়ে আপোনাৰ পথ তৈয়াৰ কৰক।
- এটা অনুসূচী নিৰ্ধাৰণ কৰক। উদাহৰণ স্বৰূপে, ৰাতিপুৱা প্ৰথমে কেইমিনিটমানৰ বাবে প্ৰতিদিনে একে সময়তে ধ্যান কৰিবলৈ চেষ্টা কৰক।
- আৰামদায়ক হওক। মজিয়াত ভৰি দুখন মেৰিয়াই বহি থকাটো এটা বিকল্প, কিন্তু আৰাম হৈছে প্ৰকৃত চাবিকাঠি। আপুনি এনে এক স্থিতিত থাকিব লাগিব য’ত আপুনি অস্বস্তিকৰ, কঠোৰ বা অস্থিৰ নোহোৱাকৈ কেইবা মিনিট বহি থাকিব পাৰে।
- আপুনি কি অনুভৱ কৰি আছে তাৰ ওপৰত গুৰুত্ব দিয়ক। স্বাভাৱিকভাৱে উশাহ লওঁক আৰু আপুনি উশাহ লোৱাৰ সময়ত অনুভৱ কৰা অনুভূতি আৰু সংবেদনবোৰ লক্ষ্য কৰক।
- অনুভূতিবোৰ দমন কৰিবলৈ চেষ্টা নকৰিব। আপুনি ধ্যান কৰাৰ লগে লগে আপোনাৰ মন ভ্ৰমণ কৰিবলৈ বাধ্য – আৰু কেতিয়াবা ইয়াৰ ফলত চিন্তা আৰু অনুভূতি হ’ব পাৰে আৰু অস্বস্তিকৰ বা আনকি দুখদায়ক হ’ব পাৰে। লক্ষ্যটো এনে ধৰণৰ চিন্তাৰ পৰা আপোনাৰ মন পৰিষ্কাৰ কৰা নহয়। ইয়াৰ পৰিৱৰ্তে, এই চিন্তাবোৰ বিচাৰ নকৰাকৈ স্বীকাৰ কৰক, আৰু তাৰ পিছত আপোনাৰ মনোযোগ আপোনাৰ উশাহ-নিশাহৰ ফালে লাহেকৈ নিৰ্দেশনা দিয়ক।
Also Read: হাপানি ৰোগৰ সমস্যা: ৯টা প্ৰাকৃতিক প্ৰতিকাৰ | Asthma
অপকাৰিতা | Side Effects
ধ্যানৰ বিভিন্ন ধৰণৰ লাভালাভ থাকিব পাৰে, কিন্তু চাবলৈ কিছুমান সাম্ভাব্য ক্ষতিও আছে। যিহেতু আপুনি এক নতুন ধ্যান অভ্যাস আৰম্ভ কৰিছে, অতি সোনকালে আশা কৰা সহজ হ’ব পাৰে। বাস্তৱটো হ’ল যে আপোনাৰ স্বাস্থ্য আৰু কল্যাণৰ ওপৰত ইতিবাচক প্ৰভাৱ পেলাব পৰা অভ্যাস এটা গঢ়ি তুলিবলৈ সময় আৰু অনুশীলনৰ প্ৰয়োজন।
ধ্যান কিছুমান বিপদাশংকা অবিহনে নহয় বুলি সজাগ হোৱাটোও গুৰুত্বপূৰ্ণ। এটা অধ্যয়নত দেখা গৈছিল যে ধ্যানৰ ফলত প্ৰায়ে সমস্যাজনক অনুভূতি আৰু চিন্তা ৰখা হৈছিল যিবোৰ নিয়ন্ত্ৰণ কৰা কঠিন আছিল। অধ্যয়নটোত এইটোও পোৱা গৈছে যে ধ্যানৰ ফলত উদ্বেগ আৰু হতাশাকে ধৰি কিছুমান মানসিক স্বাস্থ্যৰ স্থিতিৰ লক্ষণবোৰ বেয়া হ’ব পাৰে।
কিছুমান প্ৰতিবেদনে পৰামৰ্শ দিয়ে যে ধ্যানৰ ফলত মানসিক অৱস্থা আৰম্ভ হ’ব পাৰে বা বৃদ্ধি হ’ব পাৰে, সেয়েহে স্কিজোফ্ৰেনিয়াৰ দৰে স্থিতি থকা লোকসকলৰ বাবে ধ্যানৰ পৰামৰ্শ দিয়া নহয়।
Also Read: কেফেইন (Caffeine) – স্বাস্থ্যৰ বাবে উপকাৰিতা, সুৰক্ষা আৰু পাৰ্শ্বক্ৰিয়া
সামৰণি
উক্ত প্ৰৱন্ধটিয়ে ধ্যান কৰাৰ শৰীৰত কি প্ৰভাৱ হয় আৰু ইয়াৰ উপকাৰিতাৰ বিষয়ে তথ্য আগবঢ়ালে। এই তথ্যবোৰ নিৰ্ভৰযোগ্য তথ্য আধাৰিত আৰু কেৱল আপোনাৰ জ্ঞানাৰ্থে যোগান ধৰা হʼল। তথ্যসমূহে আপোনাক উপকৃত কৰিব বুলি আশা কৰিলো।
Sources: NCBI Article
FAQ
১) মই ক’ত ধ্যান কৰা উচিত?
উঃ- যিকোনো যুক্তিসঙ্গতভাৱে শান্ত, আৰামদায়ক স্থান য’ত আপোনি কোনো ধৰণৰ বাধা পোৱাৰ সম্ভাৱনা নাথাকে।
২) ধ্যানৰ সময়ত মই কেনেকৈ বহিম?
উঃ- ধ্যন কৰোতে সদায়েই আৰামদায়ক স্থিতিত বহিবলৈ চেষ্টা কৰক। আপোনাৰ শৰীৰটো এনেদৰে স্থাপন কৰক যাতে শৰীৰৰ পেশীবোৰ সংকোচ আৰু শিথিল হ’বলৈ সক্ষম হয়।
৩) মই শুই ধ্যান কৰিব পাৰো নেকি?
উঃ- ধ্যান কৰোতে সাধাৰণতে শুই থকাৰ সলনি বহিবলৈ পৰামৰ্শ দিয়া হয়। অৱশ্যে, যদি পোনহৈ বহিবলৈ অত্যাধিক বেদনাদায়ক বা অস্বস্তিকৰ হয়, আপুনি শুই ধ্যান কৰিব পাৰে। আপোনাৰ মূৰৰ তলত পাতল গাৰু এটা ৰাখিবলৈ চেষ্টা কৰক আৰু আপোনাৰ আঁঠু বেঁকা কৰক যাতে আপোনাৰ ভৰি মজিয়াত সমতল হয়। ই আপোনাৰ তলপিঠি সুৰক্ষিত কৰাত সহায় কৰিব।
৪) ধ্যান কৰোঁতে মই উশাহ লোৱাৰ কোনো নিৰ্দিষ্ট উপায় আছে নেকি?
উঃ- নাই, যেতিয়া আমি ধ্যান কৰোঁ, আমি এক বিশেষ ধৰণে উশাহ ল’বলৈ চেষ্টা নকৰোঁ। কেৱল উশাহটো সম্পূৰ্ণ স্বাভাৱিক হোৱাটোহে প্ৰয়োজনীয়।
৫) বিৰতিৰ পিছত মই কেনেকৈ পুনৰ ধ্যান আৰম্ভ কৰিম?
উঃ- এয়া নিৰ্ভৰ কৰিব আপুনি কিমান দিনৰ মূৰত ধ্যান কৰিছে। যদি কেৱল কেইদিনমান হৈছে, আপুনি য’ত এৰিছিল ঠিক সেইঠাইতে আৰম্ভ কৰক। যদি কমেও এসপ্তাহ হ’ল, সূচীটো পুনৰ আৰম্ভ কৰিবলৈ পৰামৰ্শ দিয়া হয়। যদি এমাহতকৈ অধিক সময় হৈছে, আপুনি সম্ভৱতঃ প্ৰাথমিক অৱস্থাৰ পৰা আৰম্ভ কৰিবলগা হʼব পাৰে।
৬) যদি মই ধ্যান কৰোঁতে টোপনি যাওঁ তেন্তে মই কি কৰা উচিত?
উঃ- অস্থিৰতাৰ দৰে, ধ্যানৰ যাত্ৰাত টোপনি যোৱাটো এক সাধাৰণ সমস্যা। প্ৰথমতে, আপুনি টোপনি অলপ অন্বেষণ কৰক। আপুনি ইয়াক আপোনাৰ শৰীৰত ক’ত অনুভৱ কৰে? এইটো কেৱল মানসিক নিস্তেজতা নে আপুনি শাৰীৰিক ভাৱেও ভাগৰুৱা? সম্ভৱতঃ আপুনি ধ্যান কৰাৰ সলনি টোপনি যোৱা উচিত।
৭) মই কেনেকৈ জানিব পাৰিম যে মই সঠিক ধৰণে ধ্যান কৰিছো নে নাই?
উঃ- এই প্ৰশ্নটোৱে আপোনাৰ লক্ষ্য-মুখী পাৰফেক্টনিষ্টক প্ৰতিফলিত কৰে যি আপোনাৰ কাৰ্যকলাপবোৰ নিৰীক্ষণ কৰে যাতে আপুনি সেইবোৰ সঠিকভাৱে কৰি আছে। ধ্যানৰ বিষয়ে গুৰুত্বপূৰ্ণ কথা হ’ল যে আপুনি ইয়াক ভুলকৈ কেতিয়াও কৰিব নোৱাৰে। (দৰাচলতে, এয়া হৈছে সম্পূৰ্ণতাবাদী যি আপোনাৰ বেছিভাগ চাপ সৃষ্টি কৰে। আৰু ধ্যানৰ বিষয়টো হৈছে চাপ হ্ৰাস কৰা, ইয়াক তীব্ৰ কৰাটো নহয়।)
আপোনাৰ ধ্যান কেতিয়া প্ৰভাৱশীল হয় তাক জানিবলৈ আপুনি এই কথা মন কৰক যে আপোনি কোনো ফ্লেছিং লাইট বা হঠাতে শক্তিৰ জোকাৰণি অনুভৱ কৰিছে নেকি। যদি অনুভৱ হোৱা নাই আপোনাৰ ধ্যান প্ৰভাৱশালী হৈছে। ইয়াৰ পৰিৱৰ্তে, আপুনি সূক্ষ্ম পৰিৱৰ্তন চিনাক্ত কৰিব পাৰে। ধ্যানৰ প্ৰক্ৰিয়াটোত সম্পূৰ্ণ বিশ্বাস ৰাখক আৰু শৰীৰত হোৱা পৰিৱৰ্তনবোৰক নিজে স্থিৰ হʼবলৈ দিয়ক।
৮) ধ্যান কৰিবলৈ মই মোৰ ধৰ্মীয় বিশ্বাস ত্যাগ কৰিব লাগিব নেকি?
উঃ- নিশ্চিতভাৱে নহয়। আপুনি ধ্যানৰ মৌলিক নীতি আৰু কৌশলবোৰ যিকোনো আধ্যাত্মিক বা ধৰ্মীয় পৰম্পৰা বা অভিমুখীতাৰ ক্ষেত্ৰত প্ৰয়োগ কৰিব পাৰে। দৰাচলতে, বহুতে দেখিছে যে প্ৰাচ্যৰ শিপা থকা ধ্যান পদ্ধতিবোৰে প্ৰকৃততে ঈশ্বৰৰ প্ৰেম আৰু উপস্থিতিৰ কিছু প্ৰত্যক্ষ অভিজ্ঞতাৰ সৈতে প্ৰাৰ্থনা আৰু বিশ্বাসৰ পৰিপূৰক হৈ তেওঁলোকৰ নিজৰ পাশ্চাত্য বিশ্বাসৰ সৈতে তেওঁলোকৰ সম্পৰ্ক গভীৰ কৰে।
Writer: Aparna Singha