লাজুকী লতা (Lajuki Lata) – উপকাৰিতা, ব্যৱহাৰ, আৰু পাৰ্শ্বক্ৰিয়া

লাজুকী লতা (Lajuki Lata) – উপকাৰিতা, ব্যৱহাৰ, আৰু পাৰ্শ্বক্ৰিয়া – Benefits and uses of Lajuki Lata/Mimosa pudica

চমু পৰিচয়

অতীজৰে পৰা ৰোগ প্ৰতিৰোধৰ ক্ষেত্ৰত বিভিন্ন ধৰণৰ বনৌষধি ভেষজ উদ্ভিদ পৰম্পৰাগত ভাৱে ব্যৱহাৰ হৈ আহিছে। এই ঔষধি গুণেৰে সমৃদ্ধ উদ্ভিদ সমূহে আয়ুৰ্বেদিক চিকিৎসাতো বিশেষ মৰ্য্যদা লাভ কৰিছে। ভাৰতৰ লগতে অসমত পোৱা এবিধ উৎকৃষ্ট বনৌষধি ভেষজ হৈছে লাজুকী লতা (Sensitive Plant)। এই ভেষজ বিধক অতীজৰে পৰা বিভিন্ন ৰোগৰ নিৰাময়ৰ অৰ্থে ব্যৱহাৰ কৰি অহা হৈছে।

লাজুকী লতা কি? (What is Sensitive Plant)

লাজুকী লতা (Sensitive plan) হৈছে এবিধ ঔষধি গুণেৰে সমৃদ্ধ বনৌষধি ভেষজ। লাজুকী লতা উদ্ভিদক ইংৰাজীত Sensitive plant  আৰু Touch me not plant  আৰু হিন্দীত Lajawanti  বুলি কোৱা হয়। লাজুকী লতা Fabaceae পৰিয়ালৰ অন্তৰ্গত উদ্ভিদ। এই উদ্ভিদৰ  বৈজ্ঞানিক নাম হ’ল – Mimosa pudica। 

কʼত পোৱা যায়? (Where is it found?)

লাজুকী লতা উদ্ভিদবিধ মধ্য আমেৰিকা (Central America) আৰু দক্ষিণ আমেৰিকা (South America) ৰ স্থানীয়। বৰ্তমান সময়ত এইবিধ উদ্ভিদ এছিয়াত ভাৰত, বাংলাদেশ, থাইলেণ্ড, মালয়েছিয়া, ফিলিপাইন, ইণ্ডোনেছিয়া, ভিয়েটনাম, কম্বোডিয়া, লাওছ, জাপান, শ্ৰীলংকা আদি দেশতো পোৱা যায়। Mimosa গ্ৰীক শব্দ “mimik” শব্দৰ পৰা আহিছে যাৰ অৰ্থ হৈছে “to mimik” আৰু “counterfeit”। এইবিধ উদ্ভিদক প্ৰায়ে ইয়াৰ কৌতূহল মূল্যৰ বাবে বেছিভাগ অবিচলিত ছায়াময় এলেকা, জোপোহা গছৰ তলত খেতি কৰা হয়। লাজুকী লতা এক আশ্চৰ্যকৰ ঔষধি ব্যৱহাৰ আৰু স্বাস্থ্যৰ লাভালাভৰ সৈতে এক আশ্চৰ্যকৰ ভেষজ। এই উদ্ভিদৰ সকলো অংশতে ঔষধি ব্যৱহাৰ আছে। ভাৰতত এইবিধ উদ্ভিদক বিভিন্ন ৰোগৰ চিকিৎসাৰ বাবে আয়ুৰ্বেদ, সিদ্ধ আৰু ইউনানী প্ৰকাৰৰ ঔষধত ব্যৱহাৰ কৰা হয়।

Read Also: অপৰাজিতা – Benefits and Side Effects of Aparajita

লাজুকী লতা দেখিবলৈ কেনেকুৱা?

লাজুকী লতা (Sensitive plan) হৈছে প্ৰায় ১৫-১০০ ছেণ্টিমিটাৰ ওখ এক নিম্ন বৰ্ধিত, বহু শাখাযুক্ত, খোচাযুক্ত, চিৰস্থায়ী জোপোহা উদ্ভিদ বিধে বিচলিত আৰু খেতি কৰা এলেকা পছন্দ কৰে যেনে – পথৰ কাষ, চৰণীয়া চৰণ, শস্য আৰু ঘাঁহনি। লাজুকী লতা উদ্ভিদৰ শিপাবোৰ নলাকা, টেপৰিং, গৌণ আৰু তৃতীয় শাখাৰ সৈতে দৈঘ্য ২ ছেণ্টিমিটাৰ, পৃষ্ঠ কম বেছি খহটা বা দ্ৰাঘিমাংশ কুঞ্চিত হয় আৰু ধূসৰ – মুগাৰ পৰা মুগা বৰণৰ হয়। কাণ্ডবোৰ জঠৰ নলাকাৰ ৰঙা – মুগা বা বেঙুনীয়া বৰণৰ হয়। কাণ্ডৰ বিন্ধাবোৰ ৩-৪ মিলিমিটাৰ দীঘল সংকুচিত, সামান্য বেকা, কঠিন আৰু তীক্ষ্ণ। পাতবোৰ গাঢ় সেউজীয়া আৰু লোমযুক্ত, পাটিঅ’ল প্ৰায় ২.৫ ছেণ্টিমিটাৰ দীঘল থাকে। পাতবোৰত ১০-১৫ খন পত্ৰিকা থাকে পত্ৰিকাবোৰ ৬-১২ মিলিমিটাৰ দীঘল, ১.৫ মিলিমিটাৰ বহল আয়তকাৰ ৰৈখিক আৰু জোঙা। পাতবোৰ স্পৰ্শ কৰিলে দ্ৰুত গতিত ভাঁজ হয় যায় আৰু ৰাতি পাতবোৰ বন্ধ হয় থাকে। ফুল উজ্বল পূৰ্ণ গুলপীয়া বৰণৰ হয়। ভাৰতৰ এইবিধ উদ্ভিদৰ ফুল আগষ্টৰ পৰা অক্টোবৰলৈ ফুলি উঠে। ২-৪ ফলি হয় যি প্ৰায় ১.৮ ছেণ্টিমিটাৰ জে এক্স ৩-৫ মিলিমিটাৰ ঘন কাঁইটীয়া জাক আৰু সিহঁতৰ কাষত বিন্ধা থাকে। ফলবোৰ আয়তকাৰ, চেপেটা প্ৰায় ৪-২০ মিলিমিটাৰ দীঘল আৰু ২-৬ মিলিমিটাৰ বহল হয় য’ত ১-৫টা বীজ থাকে। বীজবোৰ চেপেটা ২.৫-৩ মিলিমিটাৰ ব্যাসৰ আৰু মিহিদানাযুক্ত পৃষ্ঠ আৰু পাতল মুগা বৰণৰ হয়।

ঔষধীয় গুণাগুণ (Medicinal Qualities)

পৰম্পাগতভাৱে লাজুকী লতা (Sensitive plan) উদ্ভিদক সাপৰ কামোৰ বিচ্ছুৰ দংশনৰ প্ৰতিষেধক হিচাপে ব্যৱহাৰ কৰা হয়। উদ্ভিদ বিধৰ গুৰিটো কামোৰ ঠাইত প্ৰলেপ হিচাপে প্ৰয়োগ কৰা হয়। পাতবোৰ বিচ্ছুৰ দংশনৰ চিকিৎসাৰ বাবে ব্যৱহাৰ কৰা হয়। শিপাটো ঋতুস্ৰাৱৰ সমস্যা আৰু দাঁতৰ বিষৰ চিকিৎসাৰ বাবে ব্যৱহাৰ কৰা হয়। ভৰিৰ আঙুলিৰ সংক্ৰমণবোৰ লাজুকী লতাৰ পাতৰ decoction ৰে ধুই চিকিৎসা কৰিব পাৰি। এই বিধ উদ্ভিদক পাইলচ (Piles), আমাশয় (Dysentery), অন্ত্ৰৰ পেলুৰ (intestinal worm) চিকিৎসাৰ বাবেও ব্যৱহাৰ কৰা হয়।

লাজুকী লতা উদ্ভিদত পোৱা ৰাসায়নিক পদাৰ্থ সমূহ হৈছে (Chemical substance of Sensitive plant/ Mimosa pudica)

• Flavonoids
• Glycosides
• Terpenoid
• Alkaloid
• Coumarin
• Saponins
• Tannins
• Phytosterols
• Jasmonic acid
• Mimosine
• Betulinic acid 
• Stigmasterol
• Beta sitosterol 
• 2-hyrdoxymenthyl

লাজুকী লতা উদ্ভিদৰ ভিন্ন ভাষিক নাম সমূহ হৈছে

• ইংৰাজীত ভাষাত : Sensitive plant, Touch me not plant
• হিন্দী ভাষাত : Chui-mui, Lajwanti
• তামিল ভাষাত : Thottasinungi
• মালয়ালম ভাষাত : Tint Armani
• অসমীয়া ভাষাত : Lajuki Lota
• বাংলা ভাষাত : Lajjabati
• কান্নাড়া ভাষাত : Muttidare Muni, Muchunga, Nachike mullu
• নেপালী ভাষাত : Lajawatee, Bukhaaree jhaar, Nidaaune Jhaar, Naanee jhaar

লাজুকী লতা উদ্ভিদৰ জীৱবৈজ্ঞানিক শ্ৰেণীবিভাজন (Scientific classification of Sensitive plant/Mimosa pudica)

• জগৎ/ৰাজ্য (Kingdom) : Plantae
• অশ্ৰেনিকৃত (Clade) : Tracheophytes
• অশ্ৰেনিকৃত (Clade) : Angiosperms
• অশ্ৰেনিকৃত (Clade) : Eudicots
• অশ্ৰেনিকৃত (Clade) : Rosids 
• বৰ্গ (Order) : Fabales
• পৰিয়াল (Family) : Fabaceae
• Sub family : Caesalpinioideae
• অশ্ৰেনিকৃত (Clade) : Mimosoideae
• গণ (Genus) : Mimosa
• বৈজ্ঞানিক নাম(Scientific name) : Mimosa pudica

লাজুকী লতাৰ উপকাৰিতা আৰু ব্যৱহাৰ (Benefits and Uses of Sensitive Plant)

১.গাঁঠিৰ বিষ আৰু বাত বিষৰ বাবে (For Joint pain and Arthritis): 

লাজুকী লতা (Sensitive plan) উদ্ভিদে গাঁঠিৰ বিষ আৰু বাত বিষ নিৰাময় কৰাত সহায় কৰে। গাঁঠিৰ বিষ নিৰাময়ৰ বাবে এই উদ্ভিদৰ পাতৰ পেষ্ট তৈয়াৰ কৰি প্ৰভাৱিত স্থানত প্ৰয়োগ কৰিব লাগে ইয়াক ৰাতি লগাই থওক আৰু পাছদিনা ৰাতিপুৱা ধুই দিয়ক। দৈনিক এনে কৰা দ্বাৰা আপুনি পাৰ্থক্য লক্ষ্য কৰিব কিয়নো এই চিকিৎসাই গাঁঠিৰ ফুলা আৰু বিষ হ্ৰাস কৰে।

২. অনিদ্রা আৰু নিদ্ৰাহিনতাৰ চিকিৎসা কৰে ( To treat Insomnia/ sleeplessness): 

অনিদ্রা আৰু নিদ্ৰাহিনতাৰ চিকিৎসাৰ বাবে এইবিধ ভেষজ  উৎকৃষ্ট। অনিদ্রা আৰু নিদ্ৰাহিনতাৰ সমস্যাৰ পৰা পৰিত্ৰাণ পাবলৈ লাজুকী লতাৰ পাতৰ পেষ্ট তৈয়াৰ কৰি পেষ্টটো গৰম পানীত উতলাওক আৰু চাপ দিয়ক ইয়াক নিশাৰ সময়ত লওঁক আৰু ১৫-২০ দিনৰ ভিতৰত আপুনি ফলাফল পাব। 

৩. হাপানিৰ চিকিৎসা কৰে (For treating Asthma): 

হাপানি ৰোগৰ নিৰাময়ৰ ক্ষেত্ৰত লাজুকী লতা উদ্ভিদবিধ উপকাৰী। এই চিকিৎসাৰ বাবে লাজুকী লতাৰ ভেষজৰ ৰস (১৫ মিলি লিটাৰ) প্ৰস্তুত কৰি আৰু দিনত দুবাৰকৈ সেৱন কৰিব।

৪. দাঁতৰ আলুৰ সমস্যা আৰু দাঁতৰ বিষ নিৰাময় কৰে (To cure gum problems and Toothache): 

দাঁতৰ সম্পৰ্কীয় সমস্যা সমূহৰ বাবে লাজুকী লতাৰ বিশেষ উপকাৰিতা দেখা যায়। ভাল মুখৰ পৰিচ্ছনতা বজাই ৰাখিবলৈ  আৰু দাঁতৰ বিষ নিৰাময় কৰিবলৈ আপুনি এই উদ্ভিদৰ শিপাৰ পৰা তৈয়াৰ কৰা Decoction দি গাৰ্গল কৰিব লাগে।

৫.খজুৱতি নিৰাময়ৰ বাবে (To cure Itching): 

লাজুকী লতা (Sensitive plan) উদ্ভিদ খজুৱতি নিৰাময়ৰ বাবে সহায় কৰে। খজুৱতি হোৱা ছালৰ পৰা পৰিত্ৰাণ পাবলৈ এই ভেষজ বিধৰ গুৰিৰ পেষ্ট তৈয়াৰ কৰি প্ৰভাৱিত স্থানত প্ৰয়োগ কৰক বা এই উদ্ভিদৰ ৰস উলিয়াই পেষ্ট তৈয়াৰ কৰি তিল তেল যোগ দিয়ক আৰু প্ৰভাৱিত স্থানত এই মিশ্ৰণটো প্ৰয়োগ কৰক। এই প্ৰয়োগে খজুৱতিৰ পৰা আপোনাক সকাহ দিব।

৬. চুলি সৰা সমস্যাৰ সৈতে যুঁজ দিয়ে (fights hair loss): 

লাজুকী লতা উদ্ভিদে নতুন চুলিৰ কোষৰ বিকাশত সহায় কৰে আৰু চুলি সৰা নিয়ন্ত্ৰণ কৰাত সহায় কৰে। চুলিত এই উদ্ভিদৰ নিষ্কাশন থকা ভেষজ চেম্পু ব্যৱহাৰ কৰাৰ পৰামৰ্শ দিয়া হয়। 

৭. হাড় ভঙাৰ চিকিৎসা কৰে (Treats Fractured bone):  

ভঙা হাড়ৰ চিকিৎসাত লাজুকী লতাৰ উপকাৰিতা মন কৰিবলগীয়া। এই উদ্ভিদে হাড় ভঙাৰ চিকিৎসা কৰাত সহায় কৰে। এই উদ্ভিদৰ পাতৰ পেষ্ট তৈয়াৰ কৰি প্ৰভাৱিত স্থানত প্ৰয়োগ কৰা হয়।

৮.সৰু কটা আৰু ঘাঁৰ বাবে (For minor cuts and wounds): 

কটা আৰু ঘাঁৰ নিৰাময়ৰ বাবে লাজুকী লতাৰ উপকাৰিতা লক্ষ কৰা যায়। এই ভেষজৰ পাতৰ ৰস কটা বা ঘাঁত প্ৰয়োগ কৰিলে ই আশ্চৰ্যকৰ কাম কৰে। এই উদ্ভিদৰ আৰোগ্যকাৰী গুণাগুন আছে যাৰ জৰিয়তে বিষ সহজে হ্ৰাস হয়।

৯. ডায়েবেটিচ চিকিৎসাৰ বাবে (For treating Diabetes): 

ডায়েবেটিচ নিয়ন্ত্ৰণৰ বাবেও লাজুকী লতাৰ উপকাৰিতা আছে। উচ্চ ৰক্ত শৰ্কৰাৰ স্তৰ নিয়ন্ত্ৰণ কৰিবলৈ লাজুকী লতাৰ ৰস লাভালাভ। নিম্ন ৰক্ত শৰ্কৰাৰ স্তৰ হৈছে এই ভেষজৰ ৰস খাই লাভ কৰা এক লাভালাভ। ৰাতিপুৱা আৰু সন্ধিয়া সময়ত এইবিধ উদ্ভিদৰ ৩০ মিলিমিটাৰ ৰস ভালদৰে সেৱন কৰিব। ৭-১০ দিনৰ ভিতৰত আপুনি আপোনাৰ ৰক্ত শৰ্কৰাৰ স্তৰৰ পাৰ্থক্য লক্ষ্য কৰিব।

১০. উচ্চ ৰক্তচাপত সহায় কৰে (Helps in treating high blood pressure): 

উচ্চ ৰক্তচাপ চিকিৎসাৰ বাবে লাজুকী লতাৰ বিশেষ উপকাৰিতা আছে। উচ্চ ৰক্তচাপৰ সমস্যা বোৰৰ পৰা নিৰাময় পাবলৈ এই উদ্ভিদৰ পাতৰ ৰস ১৫ মিলি লিটাৰ কৈ দিনত দুবাৰকৈ সেৱন কৰিব।

১১. অকাল স্খলন চিকিৎসা কৰে (For treating premature ejaculations): 

লাজুকী লতাই অকাল স্খলন চিকিৎসা কৰে। এই চিকিৎসাৰ বাবে এই উদ্ভিদৰ বীজ লওক আৰু সমান পৰিমাণৰ চেনীৰ সৈতে মিহলি কৰক। ইয়াৰ দুই  চামুচ  গৰম গাখিৰেৰে সৈতে মিহলাই ৰাতি সেৱন কৰক।

১২. গ্ৰন্থি ফুলা আৰু হাইড্ৰচেলৰ চিকিৎসা কৰে (To treat Glandular swelling and hydrocele): 

এই উদ্ভিদৰ পাতৰ ৰস প্ৰস্তুত কৰি গ্ৰন্থি ফুলা আৰু হাইড্ৰচেলৰ চিকিৎসাৰ বাবে প্ৰভাৱিত স্থানত প্ৰয়োগ কৰক। এনে কৰাৰ দ্বাৰা জ্বলা – পোৰা আৰু ফুলা হ্ৰাস হ’ব।

১৩. ওলমা স্তন উন্নত কৰে (To uplift sagging breast): 

ব্যয়বহুল চিকিৎসা আৰু অস্ত্ৰোপ্ৰচাৰৰ পৰিৱৰ্তে লাজুকী লতা উদ্ভিদ আৰু অশ্বগন্ধাৰ শিপাৰ মিশ্ৰিত পেষ্ট প্ৰস্তুত কৰি ওলমা স্তন উন্নত কৰিবলৈ স্তনত এই পেষ্টটো প্ৰয়োগ কৰক। 

১৪. পাকস্থলীৰ বিষ অন্ত্ৰৰ পেলু চিকিৎসাৰ বাবে (For treating stomach ache and  intestinal worm): 

পেটৰ বিষ আৰু অন্ত্ৰৰ কৃমিৰ সমস্যাৰ চিকিৎসাৰ বাবে আপুনি কেৱল এইটো কৰিব লাগিব – এই উদ্ভিদৰ পাতৰ পেষ্ট তৈয়াৰ কৰি ৩-৪ দিনৰ বাবে এই পেষ্টটো মৌৰ সৈতে মিহলি কৰি সৈতে দৈনিক এবাৰ সেৱন কৰিব।

১৫. সাপৰ কামোৰৰ চিকিৎসাৰ বাবে (For treating snake bites): 

লাজুকী লতাই কোবৰাৰ (Cobra) দৰে বিষাক্ত সাপৰ বিষৰ সৈতে যুঁজিবলৈ পাৰে বুলি প্ৰমাণিত। এনে অৱস্থাৰ পৰিস্থিতিৰ ক্ষেত্ৰত ৪০০ মিলি লিটাৰ পানীত এই উদ্ভিদৰ শিপাৰ (১০ গ্ৰাম) decoction প্ৰস্তুত কৰি দিনত দুবাৰকৈ সেৱন কৰিব। কিন্তু জৰুৰীকালীন অৱস্থাত চিকিৎসকৰ ওচৰ চপা উচিত।

১৬. পোক – পতংগই কামোৰিলে চিকিৎসাৰ বাবে (For treating insects bites):  

পোক – পতংগৰ কামোৰৰ ক্ষেত্ৰত এই উদ্ভিদৰ পাত আৰু কাণ্ড গুৰি প্ৰভাৱিত স্থানত প্ৰয়োগ কৰক।

Read Also: গুৰ কি? ১৫+ গুৰৰ উপকাৰিতা আৰু ব্যৱহাৰ – Benefits of Jaggery

লাজুকী লতা উদ্ভিদৰ ব্যৱহাৰ (Uses of Sensitive plant)

লাজুকী লতাৰ উপকাৰিতা আৰ্জিবলৈ এই উদ্ভিদৰ শিপা, কাণ্ড, পাত, ফুল, গুৰি আটাইবোৰ অংশ ঔষধ হিচাপে ব্যৱহাৰ কৰিব পাৰি। পাত, পাতৰ ৰস, decoction, নিষ্কাশন, পেষ্ট, ৰস, শিপাৰ ৰস, গুৰি আদি ভিন্ন ধৰণে ভিন্ন ৰোগৰ নিৰাময়ৰ অৰ্থে ব্যৱহাৰ কৰা হয়। বৰ্তমান বজাৰত উপলব্ধ লাজুকী লতা ভেষজেৰে তৈয়াৰী সম্পত্তি চেম্পু, তেল, টেবলেট আদিও ভিন্ন সমস্যা প্ৰতিৰোধৰ বাবে ব্যৱহাৰ কৰিব পাৰি। 

লাজুকী লতাৰ সাধাৰণ পালি সতেজ ৰসৰ ১৫-২০ মিলি লিটাৰলৈকে পৰামৰ্শ দিয়া হয়। যদি আপুনি decoction হিচাপে গ্ৰহণ কৰিছে তেন্তে পৰামৰ্শ দিয়া সাধাৰণ পালি হৈছে ১০ ৰ পৰা ৭৫ মিলি লিটাৰ। 

লাজুকী লতাৰ পাৰ্শ্বক্ৰিয়া (Side effects of Sensitive plant/Mimosa Pudica)

এইবিধ ভেষজৰ বিশেষ কোনো পাৰ্শ্বক্ৰিয়া দেখা পোৱা নাযায় যদিও কিছু ক্ষেত্ৰত  কিছুমান অপকাৰীতা লক্ষ্য কৰা যায় সেইবোৰ হ’ল- 

• ইয়াক অত্যাধিক মাত্ৰাত সেৱন কৰিলে কিছু ক্ষেত্ৰত পেট সম্পৰ্কীয় সমস্যা হোৱা সম্ভাৱনা থাকে।
• লাজুকী লতাৰ উৰ্বৰতা বিৰোধী (Anti-infertility) গুণাগুণ আছে সেয়হে যদি আপুনি গৰ্ভধাৰণৰ বাবে চেষ্টা কৰি আছে তেতিয়া কেতিয়াও কোনো প্ৰকাৰে লাজুকী লতা গ্ৰহণ নকৰিব।
• গৰ্ভৱতী মহিলা সকলে লাজুকী লতা উদ্ভিদ গ্ৰহণ কৰিব নালাগে। 

সেয়হে লাজুকী লতাৰ পাৰ্শ্বক্ৰিয়া আৰু উপকাৰিতা সমূহলৈ লক্ষ্য কৰি নিয়মীয়াকৈ সঠিক পৰিমাণত ইয়াক ব্যৱহাৰ কৰা উচিত আৰু ৰোগ নিৰাময়ৰ ক্ষেত্ৰত ব্যৱহাৰ কৰাৰ আগতে চিকিৎসকৰ পৰামৰ্শ লোৱা উচিত।

সামৰণি

উক্ত প্ৰৱন্ধটিৰ দ্বাৰা আপোনালোকে নিশ্চয় লাজুকী লতা (Sensitive plan) ভেষজ বিধৰ সম্যক পৰিচয় পালে। লাজুকী লতাৰ উপকাৰিতা, ব্যৱহাৰ, ৰাসায়নিক পদাৰ্থ, বিভিন্ন ভাষিক নাম, অপকাৰীতা তথা অনান্য গুণাগুণৰ বিষয়ে জানিবলৈ পালে। আশা কৰো উক্ত প্ৰৱন্ধটিত উল্লেখ থকা তথ্য সমূহে আপোনালোকক বিভিন্ন ধৰণৰ সমস্যাত ভিন্ন ধৰণে উপকৃত কৰিব। ধন্যবাদ !

Author: Mehzubin Saikia