মুকুতা মঞ্জৰীৰ উপকাৰিতা ঔষধীয় গুণাগুণ আৰু ব্যৱহাৰ – Benefits and uses of Indian Acalypha / Acalypha indica.
চমু পৰিচয়
প্ৰাচীন কালৰে পৰা ৰোগ নিৰাময়ৰ ক্ষেত্ৰত বিভিন্ন ধৰণৰ বনৌষধি ভেষজ উদ্ভিদ পৰম্পৰাগতভাৱে ব্যৱহাৰ হৈ আহিছে। এই ঔষধি গুণেৰে সমৃদ্ধ উদ্ভিদ সমূহ আয়ুৰ্বেদিক চিকিৎসাতো বিশেষ ব্যৱহাৰ কৰা হয়। এনে এবিধ উৎকৃষ্ট বনৌষধি গুণেৰে সমৃদ্ধ ভেষজ উদ্ভিদ হৈছে মুকুতা মঞ্জৰী। এই ভেষজ বিধ বিভিন্ন ধৰণৰ ৰোগৰ প্ৰতিষেধক হিচাপে অতীজৰে পৰা ব্যৱহাৰ কৰি অহা হৈছে।
মুকুতা মঞ্জৰী কি? (What is Acalypha Indica?)
মুকুতা মঞ্জৰী হৈছে এবিধ বনৌষধী ভেষজ। মুকুতা মঞ্জৰী ভেষজ বিধক ইংৰাজীত Indian Acalypha আৰু হিন্দীত Kuppikhakli বুলি কোৱা হয়। এইবিধ উদ্ভিদ Aindica প্ৰজাতিৰ আৰু Euphorbiaceae পৰিয়ালৰ অন্তৰ্ভু্ত। মুকুতা মঞ্জৰী ভেষজৰ বৈজ্ঞানিক নাম হৈছে Acalypha indica।
কʼত পোৱা যায় (Where is it found?)
এইবিধ উদ্ভিদ ক্ৰান্তীয় অঞ্চলৰ স্থানীয় আৰু এতিয়া এইবিধ উদ্ভিদ ভাৰত, পাকিস্তান, শ্ৰীলংকা, য়েমেন, দক্ষিণ আফ্ৰিকাত ব্যাপকভাৱে খেতি কৰা হয়। ভাৰতত এইবিধ ভেষজক বাগিচা, আৱৰ্জনা এলেকা, খেতি পথাৰ আৰু পথৰ কাষত পোৱা যায়। মুকুতা মঞ্জৰী উদ্ভিদ বিধ বিকশিত হ’বলৈ ছাঁ আৰু সেমেকা ঠাই পছন্দ কৰে। এইবিধ উদ্ভিদক সাধাৰণতে পথৰ কাষ, পতিত ভূমি, খেতি পথৰ আদিত দেখা পোৱা আৰু এই বিধ উদ্ভিদক অৰণ্যৰ কাষ, শিলাময় পাহাৰ আৰু নদীৰ পাৰতো খেতি কৰা হয়। এইবিধ উদ্ভিদৰ বহুতো স্বাস্থ্য উপকাৰিতা আছে। এইবিধ উদ্ভিদ সিদ্ধ আৰু আয়ুৰ্বেদ ঔষধত ব্যৱহৃত এবিধ জনপ্ৰিয় উদ্ভিদ।
Read Also: গুৰ কি? ১৫+ গুৰৰ উপকাৰিতা আৰু ব্যৱহাৰ – Benefits of Jaggery
দেখিবলৈ কেনেকুৱা? (How does it look like?)
মুকুতা মঞ্জৰী হৈছে এক থিয়, প্ৰায়ে সৰল, ষ্টেমযুক্ত বাৰ্ষিক ভেষজ উদ্ভিদ। মুকুতা মঞ্জৰী উদ্ভিদবিধ ৩ ফুট উচ্চতালৈকে ডাঙৰ হয়। এই উদ্ভিদৰ কাপ আকৃতিৰ ইনভলুক্ৰেৰ দ্বাৰা সহজে পৃথক কৰিব পাৰি। পাতবোৰ বহল ডিম্বাশয় আৰু পাতবোৰৰ দৈঘ্য ১.২-৬.৫ ছেণ্টিমিটাৰ দীঘল। পেটিঅ’ল ১.৫-৫.৫ ছেণ্টিমিটাৰ দীঘল। মুকুতা মঞ্জৰী ফুলৰ স্পাইক আক্ষীয়, ইয়াৰ দৈঘ্য ২.৫-৬ ছেণ্টিমিটাৰ। ফুলবোৰ সৰু বগা সেউজীয়া বৰণৰ। মতা ফুলৰ পৰাগ প্ৰায় ঘূৰণীয়া আৰু ১০-১২ মাইক্ৰণ ব্যাসৰ হয়। ফুলৰ স্পাইক তলৰ অংশত অৱস্থিত সেউজীয়া ফুল বোৰক মাইকী ফুল বুলি কোৱা হয়। এই মাইকী ফুলবোৰ ৩-৭ মিলিমিটাৰ চাব’ৰবিকুলাৰ–কিউনিফৰ্মৰ দ্বাৰা উপ–আহৰণ কৰা হয়। ফলবোৰ টিউব্ৰকুলাৰ, ইয়াৰ আকাৰ ১.২-২ মিলিমিটাৰ আৰু ইয়াক পিউবেচেণ্টেৰে আৱৰি ৰখা হয়। মুকুতা মঞ্জৰীৰ কণ্ডবোৰ পিউবেচেণ্টেৰে আবৃত।
ঔষধীয় গুণাগুণ (Medicinal Qualities)
শক্তিশালী ফাৰ্মাকুলাজিকেল কাৰ্যকলাপত পৰম্পৰাগত ঔষধ যেনে – প্ৰদাহ প্ৰতিৰোধী (Anti-inflammatory), বেক্টেৰিয়া প্ৰতিৰোধী (Anti-bacterial), কৰ্কট ৰোধী (Anti-Cancer), ডায়েবেটিছ প্ৰতিৰোধী (Anti-diabetic), এণ্টি হাইপাৰলিপডেমিক (Antihyperlipidemic), মূত্ৰণাশক আৰু এণ্টি হেলমিন্থিক (Anti-helminthic) আদিত ইয়াৰ ব্যৱহাৰ কৰা হয়। ই শ্বাস – প্ৰশ্বাসৰ সমস্যা, ৰিউমেটইড আথ্রাইটিছ, স্কেবিজ, পোক – পতংগৰ কামোৰৰ চিকিৎসাৰ বাবে এক ভাল নিৰাময় বুলি জনা যায়, আৰু ই ক্ষত নিৰাময়ত সহায় কৰে। গোটেই উদ্ভিদৰ পৰা তৈয়াৰ কৰা Decoction ব্রনকাইটিছ (Bronchitis), মৃগীৰোগ, এমেনাগোগ, মুখৰ আলচাৰ, হাপানি আৰু নিউমোনি়য়া চিকিৎসাৰ বাবে ব্যৱহাৰ কৰা হয়। গোটেই উদ্ভিদৰ decoction ৰে স্নান কৰা হয় স্কেবিজ, ডাৰ্মাইটিছ আৰু ছালৰ অনান্য সংক্ৰমণৰ বিৰুদ্ধে। মূৰৰ বিষৰ সমাধান হিচাপেও মুকুতা মঞ্জৰীৰ পৰা তৈয়াৰী প্ৰলেপৰ উপকাৰিতা দেখা যায়।
পৰম্পৰাগতভাৱে মুকুতা মঞ্জৰী অবাঞ্চিত চুলিৰ বিকাশৰ পৰা পৰিত্ৰাণ পাবলৈ, ছালৰ সমস্যা যেনে – শালমইনা, চৰিয়েচিচ আৰু একজিমাৰ চিকিৎসাৰ বাবে, কাঁহ আৰু চৰ্দিৰ পৰা পৰিত্ৰাণ পাবলৈ, অন্ত্ৰৰ কৃমিৰ চিকিৎসাৰ বাবে ব্যৱহাৰ কৰা হয়।
গানোৰিয়া, ডায়েৰিয়া, আমাশয়, বুকুৰ বিষ, কানৰ সংক্ৰমণ, আঘাতৰ দৰে বহুতো ৰোগৰ চিকিৎসাৰ বাবে পৰম্পৰাগত ঔষধত মুকুতা মঞ্জৰীৰ শিপা ব্যৱহাৰ কৰা হয়। আফ্ৰিকাৰ কিছুমান ঠাইত পাকস্থলীৰ বিষৰ চিকিৎসা আৰু অন্ত্ৰৰ কৃমি আঁতৰ কৰিবলৈ শিপাৰ decoction ব্যৱহাৰ কৰা হয়। ইয়াৰ উপৰিও ডায়েবেটিছ, জ্বৰৰ চিকিৎসাৰ বাবে শিপাৰ decoction প্ৰয়োগ কৰা হয়, আৰু লগতে ৰেচক হিচাপেও লোৱা হয়।
মুকুতা মঞ্জৰীত পোৱা ৰাসায়নিক পদাৰ্থ সমূহ হৈছে (Chemical substance of Acalypha indica)
- Alkaloids
- Catechol
- Flavonoids
- Phenolic
- Saponins
- Steroids
- Phytol
- Dihydroactinidiolide
- Loliolide
- Mauritania
- Clitorin
- Nicotiflorin
- Bio robin
- Tannins
- B-sitosterol
- Acalypha Mide
- Aurantiamide
- Succinimide
- Flindersin
মুকুতা মঞ্জৰীৰ ভিন্ন ভাষিক নাম সমূহ হৈছে
- ইংৰাজী ভাষাত : Indian Battle , Indian Acalypha
- হিন্দী ভাষাত : Kuppikoko, kholali
- সংস্কৃত ভাষাত : Harita Manjari
- তেলেগু ভাষাত : kuppi chettu, Murakonda
- মাৰাঠী ভাষাত : khajotia
- মালায়ালম ভাষাত : Kuppaimeni, Kuppi
- বাংলা ভাষাত : Mukta Jhuri
- তামিল ভাষাত : Kuppaimeni keerai
- অনান্য নাম : Indian Mercury, India copperleaf, Three-seeded mercury.
Read Also: নয়নতৰা (Periwinkle) – ১২ + উপকাৰিতা আৰু ব্যৱহাৰ
মুকুতা মঞ্জৰীৰ জীৱবৈজ্ঞানিক শ্ৰেণীবিভাজন (Scientific classification of Indian Acalypha)
- জগৎ/ৰাজ্য (Kingdom) : Plantae
- অশ্ৰেনিকৃত (Clade) : Tracheophytes
- অশ্ৰেনিকৃত (Clade) : Angiosperms
- অশ্ৰেনিকৃত (Clade) : Eudicots
- অশ্ৰেনিকৃত (Clade) : Rosids
- বৰ্গ (Order) : Malpighiales
- পৰিয়াল (Family) : Euphorbiaceae
- Subtribe : Acalyphinae
- গণ (Genus) : Acalypha
- প্ৰজাতি (Species) : A.indica
- বৈজ্ঞানিক নাম (Scientific name) : Acalypha indica
মুকুতা মঞ্জৰীৰ উপকাৰিতা আৰু ব্যৱহাৰ (Benefits and Uses of Acalypha indica)
১. প্ৰদাহ প্ৰতিৰোধী গুণাগুণ (Anti-inflammatory properties):
মুকুতা মঞ্জৰী ভেষজৰ আশ্চৰ্যজনক প্ৰদাহ প্ৰতিৰোধী গুণাগুণ আছে। যেতিয়া এইবিধ উদ্ভিদক বাহ্যিকভাৱে প্ৰয়োগ কৰা হয় ই প্ৰদাহ অতি কাৰ্যকৰী ভাৱে হ্ৰাস কৰিব পাৰে। সাধাৰণতে ঘাত মুকুতা মঞ্জৰীৰ উপকাৰিতা আৰ্জিবলৈ এই উদ্ভিদৰ প্ৰলেপ প্ৰয়োগ কৰা হয়। ই আঘাত নিৰাময় কৰাৰ লগতে সোনকালে প্ৰদাহ হ্ৰাস কৰে।
২. এনালজেচিক গুণাগুণ (Analgesic properties):
মুকুতা মঞ্জৰী উদ্ভিদৰ এনালজেচিক গুণাগুণ আছে। এই ভেষজ বিধে বিষ অতি কাৰ্যকৰীভাৱে হ্ৰাস কৰে। বহুতো গাঁওত এই উদ্ভিদৰ পেষ্টটো ঘাঁ ৰ ওপৰত প্ৰলেপ হিচাপে প্ৰয়োগ কৰে, ই প্ৰদাহ আৰু বিষ দুয়োটা হ্ৰাস কৰাত সহায় কৰে।
৩. এন্থেলমিণ্টিক গুণাগুণ (Anthelmintic properties):
মুকুতা মঞ্জৰী উদ্ভিদৰএন্থেলমিণ্টিক গুণাগুণ আছে। পৰম্পৰাগতভাৱে অন্ত্ৰৰ পেলুৰ পৰা পৰিত্ৰাণ পাবলৈ মুকুতা মঞ্জৰীৰ পাতৰ ৰস বা কাৰ্হা (decoction) লোৱা হয়। গৱেষণাৰ জৰিয়তেও এই ঔষধিৰ ব্যৱহাৰ প্ৰমাণিত হৈছে।
৪. এণ্টি বেক্টেৰিয়েল গুণাগুণ (Antibacterial properties):
মুকুতা মঞ্জৰীত আশ্চৰ্যজনক এণ্টি বেক্টেৰিয়েল (Anti-bacterial) আৰু এণ্টি ফাংগাল (Anti-fungal) দুয়োটা গুণ আছে যিয়ে ইয়াক ছালৰ যত্নৰ বাবে ব্যৱহাৰ কৰাৰ বাবে সৰ্বশ্ৰেষ্ঠ উপাদান বোৰৰ ভিতৰত এটা কৰি তোলে। ব্ৰংকাইটিছ (Bronchitis), একজিমা (Eczema) আদিৰ দৰে ছালৰ বহুতো সমস্যাৰ চিকিৎসাৰ বাবে মুকুতা মঞ্জৰীৰ তেল প্ৰস্তুত কৰি ব্যৱহাৰ কৰিব পাৰি। ছালৰ বিভিন্ন সমস্যাৰ চিকিৎসাৰ বাবে face pack ত মুকুতা মঞ্জৰীৰ পাউডাৰ ব্যৱহাৰ কৰিব পাৰি।
৫. এণ্টিভেনম গুণাগুণ (Anti venom properties):
মুকুতা মঞ্জৰীত আন এটা আশ্চৰ্যজনক ঔষধীয় ব্যৱহাৰ হ’ল ইয়াৰ বিষ প্ৰতিৰোধী গুণাগুণ। মুকুতা মঞ্জৰীৰ পাতৰ নিষ্কাশনে Russell Vipers ৰ বিষ অতি কাৰ্যকৰীভাৱে নাশ কৰে। সাধাৰণতে পাতবোৰ পানীত উতলাই তৈয়াৰ কৰা পাতৰ নিষ্কাশনে Russel Viper সাপে কামোৰা লোক সকলক দিয়া হয়।
৬. ক্ষত নিৰাময়ৰ গুণাগুণ (Wound Healing Capacity):
মুকুতা মঞ্জৰী উদ্ভিদক আঘাত (Wound) চিকিৎসাৰ বাবে ব্যৱহাৰ কৰা হয়। আঘাত আৰোগ্যকাৰী হিচাপে এইবিধ উদ্ভিদ অতি জনপ্ৰিয়। যিহেতু ই সকলো ঠাইতে প্ৰচুৰ পৰিমাণে বৃদ্ধি হয়, কেৱল পাতৰ প্ৰলেপ আঘাতৰ ওপৰত প্ৰয়োগ কৰিলে ই দ্ৰুত ক্ষত নিৰাময়ত সহায় কৰে।
৭. আলচাৰ প্ৰতিৰোধী গুণাগুণ (Anti-ulcer properties):
মুকুতা মঞ্জৰীৰ নিষ্কাশনৰ আশ্চৰ্যজনক আলচাৰ প্ৰতিৰোধী গুণাগুণো আছে। মুকুতা মঞ্জৰীৰ নিষ্কাশনৰ সেৱনে আলচাৰেচন, গেষ্ট্ৰীক নিষ্কাশন আৰু এচিডিটি যথেষ্ট হ্ৰাস কৰে বুলি প্ৰমাণিত হৈছে।
৮. ডায়েবেটিচ ৰোধী গুণাগুণ (Anti-diabetic properties):
মুকুতা মঞ্জৰী উদ্ভিদৰ ডায়েবেটিচ ৰোধী গুণাগুণ আছে। মুকুতা মঞ্জৰী ভেষজে ৰক্ত শৰ্কৰাৰ স্তৰ নিবিড়ভাৱে হ্ৰাস কৰে আৰু শৰ্কৰাৰ স্পাইক যথেষ্ট প্ৰতিৰোধ কৰে বুলি প্ৰমাণিত হৈছে। গতিকে এইবিধ ভেষজ ডায়েবেটিচ ৰোগীৰ বাবে ভাল।
৯. লাৰ্ভিচিডেল আৰু অʼভিচিডেল গুণাগুণ (Larvicidal and Ovicidal properties):
মুকুতা মঞ্জৰী উদ্ভিদৰ পাতৰ নিষ্কাশন মেলেৰিয়াৰ বিৰুদ্ধে কাৰ্যকৰী বুলি প্ৰমাণিত হৈছে যাৰ ফলত Mosquito Anopheles stephensi হয়। মুকুতা মঞ্জৰীৰ পাতৰ নিষ্কাশন এক কাৰ্যকৰী মহ প্ৰতিষেধক স্প্ৰে হিচাপে ব্যৱহাৰ কৰিব পাৰি।
১০. এণ্টিঅক্সিডেণ্ট গুণাগুণ (Anti-oxidant properties):
মুকুতা মঞ্জৰী উদ্ভিদৰ এণ্টিঅক্সিডেণ্ট গুণ আছে। মুকুতা মঞ্জৰী ভেষজৰ নিষ্কাশন সেৱন কৰিলে মুক্ত ৰেডিকলবোৰ (free radicals) পৰিষ্কাৰ হয় যি হৈছে অকাল বাৰ্ধক্যৰ মুখ্য কাৰণ।
মুকুতা মঞ্জৰীৰ পৰম্পৰাগত ব্যৱহাৰ (Traditional uses of Indian Acalypha)
- বাতবিষ (Arthritis) আৰু গাউটৰ (Gout) চিকিৎসাত মুকুতা মঞ্জৰীৰ উপকাৰিতা আৰু ব্যৱহাৰ লক্ষ কৰা যায়।
- লোক ঔষধত এইবিধ ভেষজক উফী নিয়ন্ত্ৰণ কৰিবলৈ ব্যৱহাৰ কৰা হয়।
- পৰম্পৰাগত অষ্ট্ৰিয়ান ঔষধত এই ভেষজ বিধ মূত্ৰনলী, বৃক্কৰ সমস্যা, Locomotor system, Gastrointestinal tract, Cardiovascular system, Haemorrhage, Gout, Rheumatism, Skin, Flu চিকিৎসাৰ বাবে আভ্যন্তৰীণভাৱে ব্যৱহাৰ কৰা হয়।
- মুকুতা মঞ্জৰী উদ্ভিদৰ পাতৰ নিষ্কাশনে প্ৰকাৰ ২ ডায়েবেটিছ (Type-2 Diabetes) ৰোগীৰ glycaemic নিয়ন্ত্ৰণ কৰাত সহায় কৰে।
- মুকুতা মঞ্জৰী উদ্ভিদৰ সতেজ পাত ছালত ঘহিলে Rheumatism কাৰ্যকৰীভাৱে চিকিৎসা কৰে।
- মুকুতা মঞ্জৰী উদ্ভিদৰ সতেজ পাতৰ infusion য়ে পোৰা (burn) বোৰ দ্ৰুততাৰে আৰোগ্য কৰে আৰু বিষ প্ৰশমিত কৰে।
- মুকুতা মঞ্জৰীৰ ভেষজৰ পাতৰ নিষ্কাশন সৰ্প দংশনৰ প্ৰতিষেধক হিচাপে ব্যৱহাৰ কৰা হয়।
- পাতবোৰ হোমিঅপেথিক প্ৰতিকাৰ প্ৰস্তুত কৰিবলৈ ব্যৱহাৰ কৰা হয়।
- পৰম্পৰাগভাৱে এই ভেষজ বিধ কৰ্কট ৰোগৰ চিকিৎসাৰ বাবেও কাৰ্যকৰীভাৱে ব্যৱহাৰ কৰা হয়।
- এইবিধ ভেষজে শ্বাস – প্ৰশ্বাসৰ ৰোগ যেনে ব্ৰংকাইটিছ, কাঁহ, হাপানি, বুকুৰ ভিৰ, যক্ষ্মা আদি হ্ৰাস কৰে।
মুকুতা মঞ্জৰী উদ্ভিদৰ ব্যৱহাৰ (Uses of Acalypha indica)
মুকুতা মঞ্জৰী গোটেই উদ্ভিদ বিধেই ঔষধ হিচাপে ব্যৱহাৰ কৰা হয়। এই ভেষজৰ ৰস, নিষ্কাশন, decoction, infusion আৰু পেষ্ট হিচাপে ভিন্ন ৰোগৰ নিৰাময়ৰ বাবে ভিন্ন ধৰণে ব্যৱহাৰ কৰা হয়।
মুকুতা মঞ্জৰী উদ্ভিদৰ পাৰ্শ্বক্ৰিয়া (Side effects of Acalypha indica)
মুকুতা মঞ্জৰী উদ্ভিদৰ বিষাক্ততা অতি কম। নিগনিৰ ওপৰত কৰা এক গৱেষণাই প্ৰমাণ কৰে যে মুকুতা মঞ্জৰী পাতত নিম্নতম বিষাক্ততা আছে। এইবিধ উদ্ভিদৰ পাৰ্শ্বক্ৰিয়া সমূহ হৈছে :
- গ্লুকোজ -6 ফছফেট ডিহাইড্ৰ জেনেজ সমস্যা থকা লোকসকলে মুকুতা মঞ্জৰী ভেষজ বিধ খোৱা পৰিহাৰ কৰিব লাগে। ইয়াৰ ফলত হিমোলাইচিছ হ’ব পাৰে।
- মুকুতা মঞ্জৰী উদ্ভিদত উৰ্বৰতা বিৰোধী (Anti-infertility) গুণাগুণ আছে। সেয়হে গৰ্বধাৰণ পৰিকল্পনা কৰা লোক সকলে মুকুতা মঞ্জৰী ভেষজ বিধ খোৱা পৰিহাৰ কৰিব লাগে।
মুকুতা মঞ্জৰীৰ ভেষজ বিধৰ উপকাৰিতা সমূহলৈ লক্ষ্য কৰি নিয়মীয়াকৈ সঠিক পৰিমাণত ব্যৱহাৰ কৰিব লাগে কিয়নো যিকোনো ঔষধি জাতীয় ভেষজৰ অত্যাধিক ব্যৱহাৰ স্বাস্থ্যৰ বাবে ক্ষতিকাৰক হ’ব পাৰে। এই ভেষজ বিধ বহু ৰোগৰ প্ৰতিষেধক হিচাপে কাম কৰিলেও ইয়াক ৰোগ প্ৰতিৰোধৰ ক্ষেত্ৰত ব্যৱহাৰ কৰাৰ আগত চিকিৎসকৰ পৰামৰ্শ লোৱা উচিত।
সামৰণি
উক্ত প্ৰৱন্ধটিৰ দ্বাৰা আপোনালোকে নিশ্চয় মুকুতা মঞ্জৰী ভেষজ বিধৰ সম্যক পৰিচয় পালে। মুকুতা মঞ্জৰী উপকাৰিতা, ব্যৱহাৰ, ৰাসায়নিক পদাৰ্থ, বিভিন্ন ভাষিক নাম, অপকাৰীতা তথা অনান্য গুণাগুণৰ বিষয়ে জানিবলৈ পালে। আশা কৰো উক্ত প্ৰৱন্ধটিত উল্লেখ থকা তথ্য সমূহে আপোনালোকক বিভিন্ন ধৰণৰ সমস্যাত ভিন্ন ধৰণে উপকৃত কৰিব। ধন্যবাদ।